Từ bài hát ca ngợi Chủ tịch Hồ Chí Minh cách Việt Nam "nửa vòng trái đất"
Có một bài hát ca ngợi Chủ tịch Hồ Chí Minh mà nhan đề có thể ít người đọc đúng, lời có thể nhiều người hát sai và tên tác giả có thể không nhiều người biết. Đó là bài hát “Bài ca Hồ Chí Minh” được nhạc sĩ Phú Ân đặt lời Việt năm 1967 từ ca khúc nổi tiếng “The Ballad of Ho Chi Minh” của nhạc sĩ, chiến sĩ đấu tranh cho hòa bình người Anh, Ewan MacColl (1915-1989). Đây là bài hát được nhạc sĩ người Anh sáng tác năm 1954 lấy nguồn cảm hứng từ chiến thắng Điện Biên Phủ “lừng lẫy năm châu, chấn động địa cầu”. Và điệp khúc “Hồ, Hố, Hồ Chí Minh” là đoạn kết của “Bài ca Hồ Chí Minh”, tuy nhiên nhiều người lại tưởng nó chính là tên của bài hát này.
“The Ballad of Ho Chi Minh” được nhạc sĩ Ewan MacColl và người bạn đời của mình là nghệ sĩ Mỹ Peggy Seeger đưa đi biểu diễn khắp Châu Âu trong các đoàn biểu tình phản đối chiến tranh phi nghĩa ở Việt Nam. Nhưng phải đến năm 1967, khi đoàn văn công Việt Nam được cử đi biểu diễn ở một số nước xã hội chủ nghĩa nhân Đại hội Liên hoan quốc tế ca hát phản kháng chiến tranh, chính ca sĩ (sau này là nghệ sĩ ưu tú) Quang Hưng là người đã mang ca khúc ấy về nước cho Phú Ân đặt lời Việt.
Đó là lần ở thủ đô La Habana, Cuba, ca sĩ Quang Hưng đứng trên bãi biển hát Tiến về Sài Gòn - một sáng tác nổi tiếng của nhạc sĩ Lưu Hữu Phước, loa mở công suất hết cỡ với hy vọng âm vang ấy lan truyền theo con sóng sang tận nước Mỹ. Còn nhạc sĩ Ewan MacColl và phu nhân thì hát bài The ballad of Ho Chi Minh. Ở một đất nước cách Việt Nam “nửa vòng trái đất”, ca sĩ Quang Hưng vô cùng xúc động khi biết được tình cảm, sự yêu mến lớn lao của những người bạn quốc tế đã dành cho đất nước mình.
Ngay lập tức, hai nghệ sĩ đã trò chuyện thân mật với nhau như những người anh em lâu ngày không gặp. Nói rồi, MacColl đề nghị được dạy Quang Hưng bài hát này, bù lại Quang Hưng dạy ông bài Tiến về Sài Gòn. Trong bản nhạc The ballad of Ho Chi Minh tặng Quang Hưng, MacColl còn ghi ngoài bìa mấy câu thơ tạm dịch là: “Trên đời có những vật không thể thay đổi/ Có những con chim không khuất phục bao giờ/ Có những tên người sống mãi với thời gian/ Hồ Chí Minh”.
Giai điệu còn mãi với thời gian
Nhạc sĩ Phú Ân chia sẻ, bài của Ewan MacColl có đến 9 lời, bao quát rất rộng từ tinh thần của Bác Hồ đến cuộc kháng chiến trường chinh gian khổ hy sinh. Lúc ấy, ông rất phân vân vì nội dung ca từ quá rộng, nếu đưa tất cả vào lời Việt sẽ lan man, dài dòng và khó nhớ. Còn Quang Hưng thì đề nghị chỉ tóm gọn lại thành một lời ca mà vẫn nói được về Bác và phải rất Việt Nam.
Nhạc sĩ Phú Ân đã mất 1 tháng để rút gọn 9 lời thành 4 lời, phỏng theo nội dung và thêm vào cảm xúc của mình. Điều tài tình ở chỗ, dù rút gọn nhưng nhạc sĩ Phú Ân không bỏ sót ý, vẫn truyền tải những gì là hồn cốt của bài hát tiếng Anh vào bài hát của mình.
Lần đầu tiên Bài ca Hồ Chí Minh vang lên trong nước là ở Nhà hát Lớn Hà Nội đúng sinh nhật Bác năm 1967. Giọng hát ngọt ngào, sinh động của Quang Hưng cất lên trên nền nhạc đệm guitar đầy lãng tử kèm tiếng huýt sáo ngẫu hứng khiến Bài ca Hồ Chí Minh từ một bản nhạc mang tính hành khúc trở thành một bản tình ca trên nền nhịp đi đầy thú vị.
Một năm sau, Quang Hưng được mời vào Phủ Chủ tịch hát Bài ca Hồ Chí Minh đúng sinh nhật Người. “Hôm ấy, khi nghe Quang Hưng hát xong, Bác nói thích bài hát với phần lời này vì nó dung dị, không tôn vinh quá mức. Bởi theo lý giải của Bác thì bài hát không chỉ ca ngợi Bác mà sâu xa hơn là ca ngợi đất nước ta, nhân dân ta”, nhạc sĩ Phú Ân kể.
Đã hơn nửa thế kỷ, kể từ ngày "Bài ca Hồ Chí Minh" ra đời, thế nhưng khi giai điệu của ca khúc cất lên với những ca từ đi sâu vào trái tim người nghe như điệp khúc “Hồ, Hố, Hồ Chí Minh” khiến mỗi người trong chúng ta không khỏi xao xuyến, bồi hồi, nhung nhớ.
Nhạc sĩ Phú Ân là người khá bình dị, chân chất và dễ gần. Bất kể ai đến với ông đều được nhạc sĩ đón tiếp nồng hậu, nhiệt thành và cởi mở. Được nhiều bạn bè đồng nghiệp quý mến, Phú Ân luôn coi đó là phần thưởng lớn mà cuộc đời dành cho mình. Từng là nhạc công có tên tuổi trong Dàn nhạc Giao hưởng Nhà hát Nhạc Vũ Kịch Việt Nam, thế nhưng ông chọn cho mình lối sống giản dị, không bon chen, xô bồ.
Là anh trai của nhạc sĩ Phú Quang, thế nhưng Phú Ân lại rất ít xuất hiện trước truyền thông bởi ông cho rằng, trong nhà đã có người em trai nổi tiếng là quá đủ rồi. Ông cũng chưa khi nào có ý định dựa hơi vào sự nổi tiếng của em, bởi ông cho rằng nếu mình không đủ lực để “cháy”, mà phải nhờ người khác thổi hộ lên thì cũng chỉ lóe lên thứ ánh sáng yếu ớt rồi tắt, chẳng ai thổi mình sáng mãi được. Tuy vậy, nhiều người sống ở thập niên 60, 70 của thế kỷ trước đều biết Phú Ân như một “tay chơi” Hà thành chính hiệu.
Ngoài đặt lời Việt cho “Bài ca Hồ Chí Minh”, nhạc sĩ Phú Ân còn sáng tác nhiều ca khúc được Đài Tiếng nói Việt Nam và Đài Truyền hình Việt Nam phát trên sóng, được đông đảo khán, thính giả yêu thích như: “Em là sông Thương”, “Dòng sông bên lở bên bồi”, “Muôn thuở ta tìm em”... Một số ca khúc của ông được các Đoàn chọn làm tiết mục biểu diễn và đã đoạt Huy chương Vàng, Huy chương Bạc trong các liên hoan âm nhạc như: “Vầng trăng lặng lẽ” (Đoàn Văn công Bộ đội Biên phòng), “Em gái Đồng Đăng” (Đoàn Nghệ thuật Lạng Sơn), “Ta tự hào là Cảnh sát Nhân dân Thái Nguyên”, “Vì mặt đường bình yên” (Đoàn Văn nghệ Sở Công an Thái Nguyên)...
