Các vấn đề về rối loạn não bộ đang ngày càng tăng - từ trẻ em với chẩn đoán tự kỷ, tăng động giảm chú ý đến người lớn bị sa sút trí tuệ ở độ tuổi trẻ hơn nhiều so với trước đây. Nhưng một cuộc cách mạng y tế đang diễn ra và có thể giải quyết vấn đề này: Nghiên cứu mới đang khám phá rằng sức khỏe não bộ được quyết định, ở một mức độ đáng kinh ngạc, bởi tình trạng của hệ vi sinh - những vi sinh vật sống trong cơ thể bạn. Những gì diễn ra trong hệ tiêu hóa của bạn hôm nay đang quyết định nguy cơ mắc bất kỳ căn bệnh liên quan đến não bộ nào.
Nghiên cứu của bác sĩ Perlmutter có tính khám phá và điều quan trọng nhất là bạn không cần phải đợi những thông tin trong sách này trở thành trào lưu. Bạn có thể đảm bảo sức khỏe não bộ của mình, và cả gia đình, bằng cách làm theo chương trình thực hành đã được Perlmutter tóm tắt. GS Dale E. Bredesen, giám đốc Nghiên cứu bệnh Alzheimer, Đại học California, Los Angeles cho rằng: “Nhờ những tiến triển nhanh chóng trong việc hiểu về mối liên hệ não - ruột - hệ vi sinh, giờ đây đã có hy vọng chữa trị cho nhiều tình trạng về thần kinh, từ chứng tự kỷ đến bệnh Alzheimer và đa xơ cứng. David Perlmutter là một người tiên phong trong lĩnh vực mới phát triển này, và cuốn sách mới của ông, “Ăn gì bổ não”, là một đóng góp mang tính bước ngoặt”.
Xin giới thiệu một số điều bác sĩ David Perlmutter viết trong cuốn sách này tới bạn đọc.
LÀM QUEN VỚI HÀNG TRĂM NGHÌN TỈ NGƯỜI BẠN
Có lẽ không có từ nào tốt hơn để chỉ những vi sinh vật sống trong ruột và giúp bạn tiêu hóa bằng từ siêu anh hùng. Dù có ít nhất 10.000 loài khác nhau chung sống trong ruột người, một vài chuyên gia cho rằng con số này có thể vượt quá 35.000 loài. Các công nghệ mới cuối cùng đã xuất hiện để giúp các nhà khoa học xác định mọi loài, rất nhiều trong số đó không thể nuôi cấy được trong phòng thí nghiệm bằng các phương pháp truyền thống.
Chúng ta sẽ tập trung cụ thể vào vi khuẩn; chúng chiếm phần lớn lượng vi sinh trong ruột của bạn, cùng với nấm men, virus, sinh vật đơn bào và các ký sinh trùng. Nhìn chung, chính vi khuẩn là những nhân tố chủ chốt của cơ thể trong hoạt động cùng với chức năng sinh lý học của bạn - đặc biệt là hệ thần kinh. Xếp cùng nhau, các vi khuẩn trong ruột bạn có thể nặng khoảng 1,3 đến 1,8 kg, tương đương với khối lượng bộ não của bạn (một nửa khối lượng phân của bạn tạo nên từ các vi khuẩn bị thải loại).
Có lẽ bạn chưa bao giờ nghe về hệ sinh thái đa dạng sống bên trong đường tiêu hóa của mình, gần như điều hành toàn bộ hệ thống trong cơ thế, mà DNA của chúng có thể có tác động lớn tới sức khỏe của bạn hơn cả DNA của chính bạn.
Tôi biết, điều này gần như không thể tin nổi. Nghe có vẻ điên rồ, như khoa học viễn tưởng vậy. Nhưng nghiên cứu đã chỉ rõ: Những vi sinh vật trong ruột bạn cũng có thể được coi là một nội tạng theo cách riêng của chúng. Và chúng cũng có vai trò sống còn đối với sức khỏe của bạn giống như trái tim, cặp phổi, gan và não. Nghiên cứu mới nhất cho chúng ta biết rằng, hệ vi khuẩn đường ruột cư trú trên các nếp gấp mỏng manh của thành ruột: 1. Hỗ trợ tiêu hóa và hấp thụ chất dinh dưỡng. 2. Tạo nên một rào chắn vật lý chống lại những kẻ xâm nhập như các vi khuẩn có hại (vi sinh vật gây bệnh), các virus xấu và các ký sinh trùng gây tổn thương. Một vài loại vi khuẩn có các sợi lông để giúp chúng bơi; những “roi”, tên gọi của các sợi này, gần đây đã được chứng minh là chặn các rotavirus dạ dày trên đường đi của nó. 3. Hoạt động như một cỗ máy khử độc. Những vi sinh vật trong ruột đóng vai trò ngăn ngừa nhiễm trùng và có tác dụng như một hàng phòng thủ trước nhiều loại độc tố xuống tới ruột của bạn. Trên thực tế, bởi vì chúng vô hiệu hóa nhiều loại độc tố trong thức ăn, chúng có thể được coi là lá gan thứ hai. Do vậy khi giảm lượng vi khuẩn có lợi trong ruột, bạn đã tăng cường độ làm việc của gan. 4. Ảnh hưởng lớn tới sự đáp ứng của hệ miễn dịch. Trái ngược với những gì bạn tưởng, ruột là cơ quan lớn nhất của hệ miễn dịch. Hơn nữa, vi khuẩn có thể hướng dẫn và hỗ trợ hệ miễn dịch bằng cách điểu khiển một số tế bào miễn dịch nhất định và ngăn chặn sự tự miễn (một trạng thái mà cơ thể tấn công các mô của chính nó). 5. Sản xuất và tiết ra các enzyme và chất quan trọng, cũng như các hóa chất cho não bộ, bao gồm các vitamin và các chất dẫn truyền thần kinh. 6. Giúp bạn đương đầu với sự căng thẳng qua các tác động của hệ vi khuẩn lên hệ nội tiết - hormone. 7. Hỗ trợ bạn có được giấc ngủ ngon. 8. Giúp kiểm soát các con đường gây viêm của cơ thể, từ đó ảnh hưởng đến nguy cơ đối với hầu như tất cả các loại bệnh mạn tính.
Rõ ràng, các vi khuẩn có lợi trong một đường ruột khỏe mạnh không phải là những kẻ ăn sẵn hưởng thụ đồ ăn và chỗ ở miễn phí. Chúng có ảnh hưởng đến nguy cơ không chỉ về các bệnh về não và tinh thần mà còn cả ung thư, hen suyễn, dị ứng thực phẩm, các bệnh về chuyển hóa như tiểu đường và béo phì, cũng như các bệnh tự miễn nhờ những ảnh hưởng trực tiếp và gián tiếp của chúng lên nhiều cơ quan và hệ thống. Nói đơn giản, chúng chịu trách nhiệm về sức khỏe của bạn.
Một số vi khuẩn ít nhiều là cư dân thường trú; chúng tạo thành các quần thể lâu dài. Những loại khác thì nhất thời; nhưng ngay cả những loại chỉ tồn tại thời gian ngắn cũng có tác dụng quan trọng. Vi khuẩn nhất thời di chuyển qua đường tiêu hóa của con người và, tùy thuộc vào loại và đặc điểm riêng biệt của chúng, chúng có tiếng nói riêng đối với sức khỏe tổng thể của cơ thể. Nhưng thay vì cư trú lâu dài, chúng thiết lập các quần thể nhỏ trong một thời gian ngắn trước khi bị đào thải hoặc chết đi. Tuy nhiên, khi cư trú tạm thời, chúng thực hiện một lượng lớn các nhiệm vụ cần thiết; một số chất chúng tạo ra rất quan trọng đối với sức khỏe và sự khỏe mạnh của các vi khuẩn cư trú lâu dài - và theo đó là sức khỏe của chúng ta.
MỐI QUAN HỆ GIỮA RUỘT VÀ NÃO
Mặc dù để hiểu biết đầy đủ về mối liên kết ruột - não bộ đòi hỏi bạn phải có kiến thức về miễn dịch học, bệnh lý học, thần kinh học và nội tiết học, nhưng tôi sẽ đơn giản hóa nó cho bạn.
Hãy nghĩ về lần cuối cùng bạn cảm thấy đau bụng vì hồi hộp, lo lắng, sợ hãi hoặc có thể là do quá phấn khích. Có thể đó là trước khi làm một bài kiểm tra quan trọng, phát biểu trước một nhóm người, hoặc kết hôn. Các nhà khoa học chỉ mới biết được rằng mối quan hệ mật thiết giữa ruột và não của bạn thực sự là hai chiều: Giống như bộ não của bạn có thể gửi sự phấn khích đến dạ dày, ruột của bạn có thể chuyển trạng thái bình tĩnh hoặc báo động đến hệ thần kinh.
Dây thần kinh phế vị, dây thần kinh dài nhất trong số 12 dây thần kinh sọ, là kênh thông tin chính giữa hàng trăm triệu tế bào thần kinh trong hệ thần kinh ruột và hệ thần kinh trung ương của chúng ta. Còn được gọi là dây thần kinh sọ số X, nó kéo dài từ thân não đến vùng bụng, chỉ đạo nhiều quá trình của cơ thể mà chúng ta không kiểm soát một cách có ý thức. Chúng có các nhiệm vụ quan trọng như duy trì nhịp tim và kiểm soát sự tiêu hóa. Và hóa ra quần thể vi khuẩn trong ruột ảnh hưởng trực tiếp đến sự kích thích và chức năng của các tế bào dọc theo dây thần kinh phế vị. Một số vi khuẩn trong ruột thực sự có thể giải phóng các thông điệp hóa học, giống như các tế bào thần kinh, nói với não bằng ngôn ngữ riêng của chúng thông qua dây thần kinh phế vị.
Khi nghĩ đến hệ thần kinh, có lẽ bạn sẽ hình dung đến não và tủy sống. Nhưng đó chỉ là hệ thần kinh trung ương. Bạn cũng phải xem xét hệ thần kinh ruột của bạn, hệ thần kinh của đường tiêu hóa. Hệ thần kinh trung ương và ruột được tạo ra từ cùng một mô trong quá trình phát triển của thai nhi, và chúng được kết nối thông qua dây thần kinh phế vị. Nó còn được gọi là dây thần kinh lang thang, một tên thích hợp cho dây thần kinh này, dây thần kinh này đi lang thang trong hệ tiêu hóa.
Các tế bào thần kinh trong ruột dồi dào đến mức nhiều nhà khoa học hiện đang gọi tổng thể của chúng là “bộ não thứ hai”. Bộ não thứ hai này không chỉ kiểm soát cơ bắp, tế bào miễn dịch và nội tiết tố mà còn sản xuất ra một thứ thực sự quan trọng. Các loại thuốc chống trầm cảm phổ biến như Paxil, Zoloft và Lexapro làm tăng sự sẵn có của chất hóa học serotonin “tạo cảm giác dễ chịu” trong não. Bạn có thể ngạc nhiên khi phát hiện ra rằng ước tính khoảng 80 đến 90% lượng serotonin trong cơ thể được sản xuất bởi các tế bào thần kinh trong ruột của bạn!
Trên thực tế, bộ não ở ruột của bạn tạo ra nhiều serotonin - phân tử hạnh phúc chính - hơn bộ não trong đầu bạn. Nhiều nhà thần kinh học và tâm thần học hiện đang nhận ra rằng đây có thể là một lý do tại sao thuốc chống trầm cảm thường kém hiệu quả trong điều trị trầm cảm hơn so với thay đổi chế độ ăn uống. Trên thực tế, nghiên cứu gần đây đang phát hiện rằng bộ não thứ hai của chúng ta có thể không hề “thứ cấp” chút nào. Nó có thể hoạt động độc lập với bộ não chính và kiểm soát nhiều chức năng mà không cần mệnh lệnh hoặc sự trợ giúp của não bộ.
Tôi sẽ giải thích thêm về sinh học của não bộ ở ruột trong suốt cuốn sách này. Bạn sẽ tìm hiểu về nhiều chức năng sinh học trong các chương sắp tới, tất cả đều liên quan đến hệ vi sinh vật. Chẳng hạn như tế bào miễn dịch của bạn làm gì và tuyến tụy của bạn bơm ra bao nhiêu insulin, bạn sẽ sớm hiểu rằng chúng có cùng một mẫu số chung: Cư dân của đường ruột. Theo nhiều cách, chúng là những kẻ canh giữ và cai trị cơ thể của bạn. Chúng tạo thành trụ sở chính của cơ thể. Chúng là những anh hùng và đối tác thầm lặng trong bạn. Và chúng là người điều khiển sinh lý của bạn theo những cách mà bạn có lẽ không bao giờ tưởng tượng được.
Mặc dù mỗi người trong chúng ta liên tục bị đe dọa bởi các hóa chất và mầm bệnh, chúng ta có một hệ thống phòng thủ tuyệt vời: Khả năng miễn dịch. Khi hệ miễn dịch bị tổn hại, chúng ta nhanh chóng trở thành con mồi của bất kỳ tác nhân gây bệnh nào. Nếu hệ miễn dịch không hoạt động đầy đủ, một sự kiện đơn giản như vết muỗi đốt có thể gây tử vong. Và ngoài các sự kiện bên ngoài như côn trùng cắn, mọi bộ phận của chúng ta đều bị xâm chiếm từng khoảnh khắc bởi các sinh vật có khả năng đe dọa tính mạng, nếu không có hệ miễn dịch hoạt động thích hợp, có thể dễ dàng dẫn đến tử vong.
Điều quan trọng là phải nhận ra rằng hệ miễn dịch hoạt động tối ưu khi nó ở trạng thái cân bằng. Hệ miễn dịch hoạt động quá mức có thể dẫn đến các biến chứng như dị ứng; trong trường hợp nghiêm trọng, nó có thể phản ứng dữ dội đến mức dẫn đến sốc phản vệ - một phản ứng cực đoan có thể gây chết người. Ngoài ra, khi hệ miễn dịch bị định hướng sai, nó có thể không nhận ra các protein bình thường của cơ thể là một phần của bản thân và tấn công chúng. Đây là cơ chế cơ bản của các bệnh tự miễn, thường được điều trị bằng các loại thuốc ức chế miễn dịch mạnh mà thường có những mặt trái đáng kể, không ít trong số đó bao gồm thay đổi sự phân bổ vi khuẩn trong ruột. Hệ miễn dịch là nguyên nhân khiến một bệnh nhân ghép tạng từ chối thứ được cho là cơ quan nội tạng cứu mạng cho họ. Và chính hệ miễn dịch giúp cơ thể nhận biết và loại bỏ các tế bào ung thư, một quá trình đang xảy ra ngay bên trong bạn.
Ruột của bạn có hệ miễn dịch của riêng nó, đó là “mô bạch huyết liên quan đến ruột” (GALT). Nó đại diện cho 70 đến 80% tổng hệ miễn dịch của cơ thể. Điều này nói lên nhiều điều về tầm quan trọng - và tính dễ bị tổn thương - của ruột. Nếu các sự kiện diễn ra trong ruột không quá quan trọng đối với sự sống, thì phần lớn hệ miễn dịch của bạn có thể sẽ không phải ở đó để canh gác và bảo vệ nó.
Lý do hầu hết hệ miễn dịch của bạn được triển khai trong ruột rất đơn giản: Thành ruột là biên giới với thế giới bên ngoài. Bên cạnh da, đó là nơi cơ thể bạn có nhiều cơ hội gặp vật chất và sinh vật ngoại lai nhất. Và nó giao tiếp liên tục với mọi tế bào khác của hệ miễn dịch trong cơ thể. Nếu gặp một chất gây rắc rối xuất hiện ở ruột, nó sẽ cảnh báo phần còn lại của hệ miễn dịch phải đề phòng. Vi khuẩn đường ruột giúp giữ cho hệ miễn dịch cảnh giác nhưng không ở chế độ phòng thủ hoàn toàn. Chúng giám sát và “giáo dục” hệ miễn dịch. Điều này sau cùng giúp ngăn hệ miễn dịch đường ruột của bạn phản ứng không thích hợp với thực phẩm và kích hoạt các phản ứng tự miễn.
Đó là quân đội của cơ thể bạn, luôn đề phòng mọi mối đe dọa đi xuống đường ruột có thể tác động xấu đến cơ thể cho đến tận não bộ.
SỨC KHỎE NÃO BỘ BẮT ĐẦU TỪ RUỘT
Chúng ta thực sự phải chú ý đến cách các sinh vật trong ruột của mình được cho ăn và nuôi dưỡng. Chúng ta cũng phải đảm bảo tính toàn vẹn của lớp lót ruột.
Các vi khuẩn đường ruột không chỉ ảnh hưởng đến môi trường trong cơ thể bạn, mà chúng còn đóng góp cho môi trường đó bằng cách tạo ra một số hóa chất ảnh hưởng đến sức khỏe của não và toàn bộ hệ thần kinh. Chúng quyết định sức mạnh và độ vững chắc của thành ruột. Và chúng thậm chí có thể tạo ra nhiều loại vitamin cần thiết cho sức khỏe não bộ, bao gồm cả B12. Các bằng chứng đã cho thấy nồng độ B12 thấp là một yếu tố nguy cơ rất lớn đối với chứng sa sút trí tuệ, chưa kể đến những vấn đề thần kinh khác như trầm cảm. Tôi không thể nói với bạn rằng bao nhiêu lần tôi đã chứng kiến những tiến triển đáng kể ở một ca trầm cảm lâm sàng chỉ với việc bổ sung B12. Nghiên cứu cho thấy sự thiếu hụt B12 ở Mỹ ảnh hưởng đến 10-15% số người trên 60 tuổi và có thể liên quan đến những thay đổi trong vi khuẩn đường ruột do hậu quả của chế độ ăn uống nghèo nàn và các loại thuốc họ dùng để cố gắng duy trì sức khỏe. Mối liên hệ rất đơn giản: Sự tổng hợp B12 trong cơ thể chủ yếu xảy ra ở ruột non, nơi vi khuẩn đường ruột sản xuất nó bằng cách sử dụng coban và các chất dinh dưỡng khác. Mặc dù vitamin B12 có thể được lấy từ chế độ ăn uống, chủ yếu từ thực phẩm động vật bao gồm cá, thịt, gia cầm và trứng, một số B12 được hấp thụ trong ruột để đáp ứng nhu cầu hằng ngày của bạn đến từ các nhà máy vi khuẩn đó...
Bạn cần có một hệ vi sinh khỏe mạnh. Sức khỏe và sự đa dạng của các vi sinh vật trong bụng của bạn phụ thuộc trực tiếp vào thực phẩm bạn ăn. Thực phẩm giàu chất xơ, cung cấp nhiên liệu cho vi khuẩn đường ruột và giảm lượng đường tinh luyện hỗ trợ một lượng lớn các loài vi khuẩn, giúp duy trì tính toàn vẹn của thành ruột, giữ cho lượng đường trong máu được kiểm soát, giảm viêm và sản xuất tất cả những chất và phân tử quan trọng cần thiết cho sức khỏe và chức năng của não.
Nền khoa học thú vị và đáng tôn trọng của chúng ta đang mang đến một cơ hội đáng kinh ngạc để lấy lại sức khỏe cho con người, thông qua sức mạnh của hệ vi sinh.
