Tiềm ẩn nguy cơ mất vốn, đổ vỡ thị trường

Từ mức lãi suất cám dỗ

Quy mô và mặt bằng lãi suất của thị trường trái phiếu doanh nghiệp (TPDN) tiếp tục phình to khi Cty CP Đầu tư Thương mại Hồng Hoàng cuối tháng 10.2019 công bố hoàn tất đợt phát hành trái phiếu trị giá hơn 1.402 tỉ đồng, kỳ hạn 5 năm với bên mua được tiết lộ là nhà đầu tư nước ngoài. Điểm gây chú ý với thị trường là số trái phiếu này được chào bán với lãi suất lên tới 20%/năm, mức lãi suất cao nhất được ghi nhận trên thị trường trái phiếu tính từ đầu năm 2019 đến nay và cao hơn nhất nhiều mức lãi suất cho vay dài hạn phổ biến chỉ 9-11%/năm theo thống kê thị trường của Ngân hàng Nhà nước tính đến đầu tháng 12.2019. Mức lãi suất 20% này cũng khiến cuộc đua lãi suất trên thị trường TPDN tiếp tục leo thang và xóa nhòa đỉnh lãi suất 14,45%/năm mà Cty CP Phát triển Bất động sản Phát Đạt (PDR) xác lập trong đợt phát hành trái phiếu giữa tháng 3.2019.

Sự tham gia của hai doanh nghiệp là Phát Đạt và Hồng Hoàng vào thị trường phần nào cho thấy một vài nét chung về thị trường TPDN các tháng đầu năm nay. Đó là lãi suất phát hành cao và huy động được nguồn vốn lớn chỉ trong một thời gian ngắn. Số liệu thống kê của Hiệp hội Thị trường Trái phiếu Việt Nam (VMBA) cũng cho thấy, chỉ trong 9 tháng đầu năm, các doanh nghiệp trong nước có gần 400 đợt phát hành trái phiếu với tổng giá trị huy động thành công hơn 179 nghìn tỉ đồng. Trong số này, chỉ riêng trong tháng 9, có đến hơn 13.516 tỉ đồng trái phiếu được phát hành với lãi suất cao 10 - 11%/năm, chiếm tới 69,6% tổng số 19.417 tỉ đồng TPDN phát hành thành công trong tháng.

Cụ thể hơn theo phân tích tổng quan thị trường TPDN trong 8 tháng đầu năm của Cty Chứng khoán SSI, bất động sản là nhóm doanh nghiệp có lãi suất trái phiếu cao nhất thị trường, bình quân 10%/năm và chủ yếu là thả nổi. Ngược lại, dù được đánh giá là nhóm kinh doanh chịu ít rủi ro hơn nhiều so với lĩnh vực bất động sản, trái phiếu ngân hàng lại là nhóm có mức lãi suất thấp nhất thị trường, bình quân chỉ 6,75%/năm và chủ yếu là lãi suất cố định.

Đến rủi ro đổ vỡ thị trường

Điều gây lo ngại là dù phát hành hàng nghìn tỉ đồng trái phiếu với lãi suất 20% cao nhất thị trường, Cty CP Đầu tư Thương mại Hồng Hoàng lại là doanh nghiệp mới được thành lập tháng 11.2016 với quy mô vốn điều lệ vỏn vẹn hơn 5 tỉ đồng. Sự chênh lệch quá lớn giữa nguồn vốn chủ sở hữu của doanh nghiệp với số tiền vay mượn qua kênh trái phiếu không những chỉ gây lo lắng cho các nhà đầu tư mà có thể còn tiềm ẩn nguy cơ mất vốn, đổ vỡ thị trường.

Chủ tịch Hiệp hội Bất động sản Việt Nam - ông Nguyễn Trần Nam cho rằng, điều này cho thấy hành lang pháp lý còn nhiều lỗ hổng chưa chặt chẽ, thiếu các quy định về lượng trái phiếu phát hành so với vốn chủ sở hữu, hay trái phiếu phát hành phải được bảo lãnh như thế nào. “Hiện nay có tình trạng doanh nghiệp doanh nghiệp có vốn vài tỉ nhưng phát hành trái phiếu hàng trăm, hàng nghìn tỉ rất nguy hiểm, có thể dẫn tới nguy cơ đổ bể như mô hình Condotel của Cocobay. Đây là những cảnh báo cho nhà đầu tư” - ông Nam đưa khuyến cáo.

Chuyên gia kinh tế - tài chính, TS Nguyễn Trí Hiếu cũng chỉ ra nhiều rủi ro khi nhà đầu tư ồ ạt đổ tiền vào TPDN do các nhà đầu tư hiện không có nhiều thông tin, không có phân tích về tín dụng, phân tích tài chính và đầu tư trái phiếu phần nhiều do lãi suất cao gấp đôi lãi suất ngân hàng. Việc nhà đầu tư chỉ vì lợi nhuận nên đổ tiền vào trái phiếu mà không hiểu được khả năng trả nợ của trái chủ có thể dẫn tới rủi ro mất vốn rất khi doanh nghiệp không có khả năng trả nợ. “Nhà đầu tư hiện giờ quan tâm quá nhiều tới lợi nhuận mà quên đi yếu tố rủi ro, khả năng trả nợ của trái chủ, đặc biệt là doanh nghiệp kinh doanh bất động sản là những doanh nghiệp có rủi ro cao nhất trong hệ thống tài chính bởi thị trường bất động sản đang chững lại. Bởi vậy, mua trái phiếu doanh nghiệp có rủi ro từ mọi phía, từ thị trường, từ phía doanh nghiệp phát hành trái phiếu. Bỏ tiền mua trái phiếu doanh nghiệp là rủi ro rất lớn không chỉ cho trái chủ mà cho cả hệ thống tài chính nữa” - TS Nguyễn Trí Hiếu đánh giá.

Với các nhà đầu tư cá nhân, ông Nguyễn Trần Nam cho rằng, rủi ro lớn nhất là thoả thuận dân sự giữa doanh nghiệp và cá nhân mà không có đảm bảo, bảo lãnh như khi gửi tiền tiết kiệm tại các ngân hàng. “Đối với trái phiếu, khi doanh nghiệp đổ bể thì người mua trái phiếu cũng mất vốn” - ông Nam nói. Một vấn đề đáng lo ngại nữa theo phân tích của TS Nguyễn Trí Hiếu là cần lưu tâm đến tình trạng doanh nghiệp sửa lại sổ sách, xào nấu sổ sách kế toán nhằm cố tình làm đẹp sổ sách để đáp ứng các chỉ tiêu phát hành trái phiếu. “Vấn đề của Việt Nam là không có công ty chấm điểm tín dụng. Nếu có các Cty đưa ra chấm điểm tín dụng một cách khách quan, nhà đầu tư có thể dựa trên điểm chấm tín dụng này bên cạnh các phân tích riêng trước khi quyết định mua cổ phiếu hay TPDN” - TS Nguyễn Trí Hiếu nhìn nhận.