Trao đổi với PV Lao Động, chiều 22.10, TS Tô Xuân Phúc - chuyên gia phân tích chính sách (Tổ chức Forest Trends) - cho biết, cơ hội xuất khẩu mặt hàng viên nén - một trong những sản phẩm xuất khẩu quan trọng trong ngành chế biến, xuất khẩu đồ gỗ - rất lớn trong tương lai, bởi nguồn cung dồi dào và năng lực sản xuất lớn. Tuy nhiên, ngành này cũng đang tiềm ẩn nhiều rủi ro, cần được quan tâm tháo gỡ.
Theo thống kê của Tổng cục Hải quan, số lượng và kim ngạch xuất khẩu viên nén của Việt Nam từ 2013 đến gần hết quý III/2021 liên tục tăng trưởng, đặc biệt tăng mạnh trong giai đoạn 2018-2020.
Bình quân mỗi năm Việt Nam xuất khẩu trên dưới 3 triệu tấn viên nén với kim ngạch xuất khẩu đạt 350 triệu USD. Trong 8 tháng đầu 2021, trong bối cảnh khó khăn của dịch COVID-19, lượng xuất khẩu đạt 2,4 triệu tấn, tương đương với 273 triệu USD về kim ngạch. Nguồn gỗ đầu vào để làm viên nén bao gồm mùn cưa, dăm bào, cành đầu mẩu, cành ngọn gỗ rừng trồng có đường kính khoảng 2cm trở xuống. Các cơ sở chế biến viên nén không đòi hỏi đầu tư về công nghệ quản lý lớn và phức tạp, tạo cơ hội cho nhiều doanh nghiệp tham gia vào khâu sản xuất, xuất khẩu mặt hàng này.
TS Tô Xuân Phúc nhận định, một trong những điểm mạnh trực tiếp góp phần vào sự hình thành và phát triển của ngành viên nén là nguồn nguyên liệu đầu vào dồi dào, được tạo ra từ gỗ phụ phẩm trong quá trình chế biến.
Hiệp hội Gỗ và Lâm sản Việt Nam (Viforest) cũng đánh giá: Viên nén là một trong những mặt hàng xuất khẩu quan trọng của ngành chế biến, xuất khẩu gỗ Việt Nam. Hàn Quốc và Nhật Bản là thị trường nhập khẩu viên nén quan trọng nhất của Việt Nam, với lượng xuất sang 2 thị trường này chiếm trên 90% trong tổng lượng viên nén xuất khẩu hàng năm.
Trong tương lai, ngành sản xuất viên nén vẫn còn nhiều dư địa để phát triển bền vững. Nhu cầu tiêu thụ viên nén tại Nhật Bản sẽ tiếp tục tăng trong tương lai. Các doanh nhân ngành gỗ cho rằng, lượng viên nén xuất khẩu sang thị trường này sẽ có thể mở rộng gấp 3 lần trong giai đoạn 2024-2025 so với hiện nay.
Khắc phục "nút thắt" để phòng tránh rủi ro
Vifores cũng cho rằng, ngành sản xuất và xuất khẩu viên nén đang tồn tại một số mặt hạn chế. Cụ thể, đầu vào nguyên liệu chưa được kiểm soát chặt chẽ về khía cạnh chất lượng và pháp lý. Một số cơ sở chế biến sử dụng nguyên liệu hỗn tạp, ảnh hưởng đến chất lượng sản phẩm.
Nguồn cung gỗ nguyên liệu đầu vào có chứng chỉ quản lý rừng bền vững (FSC) hạn chế, trong khi đòi hỏi của thị trường xuất khẩu về mặt hàng có chứng chỉ ngày càng tăng. Trong khi đó, ngành hiện có dấu hiệu cung lớn hơn cầu, dẫn đến sự cạnh tranh khốc liệt giữa các doanh nghiệp, bao gồm cả việc cạnh tranh không lành mạnh như chèn ép giá.
TS Tô Xuân Phúc cũng nêu thông tin, doanh nghiệp tham gia sản xuất đông nhưng đầu vào nguyên liệu chưa được kiểm soát chặt chẽ về khía cạnh chất lượng và pháp lý đang là rủi ro của ngành xuất khẩu tiềm năng này. Thực tế cho thấy, một số cơ sở chế biến sử dụng nguyên liệu hỗn tạp, ảnh hưởng đến chất lượng sản phẩm; Nguồn cung gỗ nguyên liệu đầu vào có chứng chỉ quản lý rừng bền vững (FSC) hạn chế, trong khi đòi hỏi của thị trường xuất khẩu về mặt hàng có chứng chỉ ngày càng tăng.
“Có một số tín hiệu cho thấy, tình trạng gian lận trong khai báo sản phẩm có chứng chỉ FSC với lượng khai báo lớn hơn khả năng cung thực tế. Thông tin này đang tác động xấu tới ngành”- TS Tô Xuân Phúc cảnh báo.
Bên cạnh đó, Việt Nam cũng cần khơi thông những điểm nghẽn tại thị trường Hàn Quốc để tăng trở lại kim ngạch xuất khẩu, bởi từ năm 2019 đến nay, giá trị xuất khẩu viên nén sang thị trường này đang giảm mạnh và chưa tăng trở lại.
