Trong khi đó, Bộ Tư pháp đang gấp rút hoàn thiện khung pháp lý quản lý tiền ảo, tài sản ảo và tiền điện tử. Cùng với đó, thách thức về giải quyết các khiếu kiện, khiếu nại và vấn đề thu thuế đang khiến các cơ quan quản lý nhà nước bối rối, thậm chí có những quan điểm trái ngược nhau. Tiền ảo, tài sản ảo đang mang lại những “đau đầu” thật.
Đã xuất hiện kiện vì bitcoin
Cơn sốt giá của một số loại tiền ảo trên thế giới đã lan chuyền sang nước ta, điển hình với loại bitcoin. Tỉ giá bitcoin trong tuần qua tăng vọt từ đáy lên chạm ngưỡng 7.507,63 USD/bitcoin ngày 9.11 - lên khoảng 500USD so với ngày 8.11. Đến ngày 15.11, tỉ giá bitcoin hiện nay đang giao dịch quanh ngưỡng 6.517,91 USD/bitcoin. Mặc dù, tiền ảo mới được giới đầu tư Việt Nam quan tâm khoảng 5 năm gần đây và chưa được công nhận ở Việt Nam nhưng vẫn tạo nên các cơn sốt.
Không được chấp nhận, nhưng bitcoin, bitcoin cash, bitConnect, ethereum… vẫn xôn xao từ cà phê vỉa hè tới công sở. Gần đây các sàn giao dịch bitcoin tung ra những chiêu mời dụ đầu tư hấp dẫn, siêu lợi nhuận lên đến 30-40% mỗi tháng!
Ví dụ, một sàn bitcoin tung ra gói 100USD-1,000 USD. Nhận lãi hàng ngày 0.1 đến 2% hoàn lại gốc sau 299 ngày; Đầu tư: 1,010USD-5,000USD. Nhận lãi hằng ngày 0.1 đến 2% và thưởng thêm 0.1% lợi nhuận hằng ngày. Hoàn lại gốc sau 239 ngày hay 10,010USD-100,000USD sẽ nhận lãi hằng ngày 0.1 đến 2% và thưởng thêm 0.25% lợi nhuận hằng ngày…
Liên quan đến vấn đề tiền ảo, tiền điện tử và tài sản ảo, ông Nguyễn Cảnh Thăng - Phó Trưởng phòng Pháp luật kinh tế ngành, Vụ Pháp luật Dân sự Kinh tế, Bộ Tư pháp - cho biết: Vấn đề tài chính công nghệ nói chung hay các vấn đề về tiền ảo, tiền điện tử, tài sản ảo cũng được các cơ quan quản lý nhà nước đặc biệt quan tâm. Tuy nhiên, các hoạt động giao dịch về tiền ảo, tiền điện tử, tài sản ảo (như bitcoin) hiện chưa có quy định cụ thể để điều chỉnh và bảo vệ.
“Nhiều người cho rằng bitcoin là tiền điện tử nhưng thực tế chưa có quy định nào của pháp luật Việt Nam quy định liên quan cụ thể đến việc coi bitcoin là tiền điện tử. Cũng có quan niệm cho rằng bitcoin chỉ là một loại tiền ảo được hình thành trên các công nghệ mạng, phần mềm máy tính và được trao đổi, giao dịch với nhau nhưng vấn đề điều chỉnh hiện nay chưa được pháp luật quy định” - ông Thăng cho hay.
Đại diện Bộ Tư pháp đưa ra băn khoăn: Ví dụ, Bộ Luật Dân sự chưa có quy định cụ thể về tiền ảo nhưng nếu như xem là các tài sản ảo trong giao dịch được công nhận đấy là quyền tài sản thì cần cơ chế bảo vệ. Mặt khác, các vấn đề liên quan tới giao dịch trong thanh toán cũng là vấn đề được đặt ra như mua bán các tài sản ảo trên mạng nhưng lại sử dụng tiền thật. Nếu có tranh chấp phát sinh trong tình huống này thì đều phải có quy định rõ về hành chính dân sự hay hình sự để bảo đảm xử lý. Tài sản ảo là tài sản hay không tài sản, là hàng hoá hay không hàng hoá? - là câu hỏi chưa có câu trả lời.
Hay như vấn đề thuế, các tài sản ảo nếu được xem là hàng hoá thì cần quy định rõ ràng. Khi xác định được mới có cơ sở áp dụng các quy định về thuế. Quy định chưa rõ ràng nhưng pháp luật Việt Nam có quy định cơ quan xét xử không được phép từ chối giao dịch dân sự với lý do không có luật quy định - ông Thăng nói.
Ông Phan Vũ Hoàng - Phó Tổng Giám đốc Bộ phận Tư vấn thuế, Cty TNHH Deloitte Việt Nam - cũng dẫn ra những quan điểm bất đồng, những tình huống trớ trêu xảy ra trong thực tế về vụ kiện tại Bến Tre về bitcoin gây xôn xao dư luận. Ngày 20.9, TAND tỉnh Bến Tre đã đưa vụ án kiện quyết định truy thu thuế vì kinh doanh bitcoin ra xét xử. Theo hồ sơ vụ án, giữa năm 2008-9.2013, ông Nguyễn Việt Cường (TP.Bến Tre, tỉnh Bến Tre) tham gia trao đổi tiền bitcoin qua mạng internet. Qua tin báo tố giác, Cơ quan An ninh điều tra Công an tỉnh Bến Tre kết luận trường hợp kinh doanh của ông Cường không phải là hành vi phạm tội nhưng trước đó lại chuyển hồ sơ qua Chi cục Thuế TP.Bến Tre đề nghị xử lý hành chính đối với hành vi mua bán tiền điện tử. Tháng 5.2016, Chi cục Thuế ra Quyết định 714 buộc ông Cường phải nộp hơn 981 triệu đồng tiền thuế giá trị gia tăng và hơn 1,6 tỉ đồng tiền thuế thu nhập cá nhân, tổng cộng hơn 2,6 tỉ đồng. Ngày 21.9, TAND tỉnh Bến Tre tuyên hủy Quyết định số 714 do hiện chưa có văn bản quy phạm pháp luật nào thừa nhận tiền kỹ thuật số là hàng hóa, dịch vụ sử dụng cho sản xuất, tiêu dùng tại Việt Nam.
Ông Hoàng nhận định: “Về mặt đạo lý, trên thực tế kinh doanh là phải nộp thuế. Nhưng Bộ Tài chính muốn thu thuế lại chưa thể và cần có sự nhất quán giữa các cơ quan chức năng. Đây không phải lỗi của ai cả, khi hệ thống quy phạm pháp luật hiện vẫn đang phát triển và chúng ta cần đầy đủ khung pháp lý”.
Gấp rút xây dựng khung pháp lý
Trước thực trạng trên, ngày 21.8, Thủ tướng Chính phủ đã ban hành Quyết định 1255 phê duyệt đề án về quản lý và xử lý vấn đề tiền ảo, tiền điện tử và tài sản ảo.
Quyết định nêu rõ, trong giai đoạn 3 năm tới, từ 2017-2020, các cơ quan quản lý Nhà nước như: Bộ Tư pháp, Ngân hàng Nhà nước, Bộ Tài chính, Bộ Công an và các bộ, ngành khác có liên quan theo chức năng quản lý của mình sẽ rà soát thực trạng, trên cơ sở đó đề xuất các biện pháp để xây dựng pháp luật hoàn thiện hơn.
Ông Nguyễn Cảnh Thăng cho hay, trên thế giới, chính phủ nhiều nước đang bắt đầu quan tâm đến tiền ảo, tiền điện tử và tài sản ảo dưới góc độ pháp lý cũng như quản lý Nhà nước. Châu Âu xem việc chuyển đổi từ bitcoin sang tiền pháp định không phải chịu thuế giá trị gia tăng, xem đó như là phương tiện thanh toán. Còn Bộ Luật Dân sự Trung Quốc bản dự thảo năm 2016 đã đề cập bước đầu ghi nhận về tài sản ảo.
Vị đại diện Bộ Tư pháp nhấn mạnh, cùng với sự phát triển nhanh và thay đổi liên tục của công nghệ kể cả giao dịch tài chính cũng như công nghệ thông tin làm cho tiền ảo có thể được tạo ra lớn về số lượng, giá trị, quy mô… Ngoài ra, khi nói đến tiền ảo, tài sản ảo thì các vấn đề về thiết kế quy định cũng rất khó để điều chỉnh chính xác nếu ta không xác định rõ bản chất, quy trình cũng như chuỗi hoạt động. Việc tạo ra một khung khổ pháp lý để quản lý vấn đề này đang được đặt ra nhiều thách thức.
Các chính sách để điều chỉnh vấn đề này một mặt phải nghiên cứu kinh nghiệm quốc tế, mặt khác cần có thời gian tìm hiểu thêm về các vấn đề liên quan đến tài chính công nghệ do công nghệ thay đổi liên tục, đặt ra thách thức trong việc xây dựng được chính sách mang tính ổn định và áp dụng trong thực tiễn.
Trao đổi thêm về định hướng hoàn thiện chính sách pháp luật Việt Nam thời gian tới, Phó Trưởng phòng Pháp luật kinh tế ngành, Vụ Pháp luật Dân sự Kinh tế, Bộ Tư pháp cho biết cơ quan chức năng đang từng bước rà soát. Dự kiến, năm 2018 sẽ hoàn thiện đề xuất xây dựng chính sách đối với vấn đề điều chỉnh về tài sản ảo, tiền ảo và rà soát sửa đổi hoàn thiện khung khổ pháp lý đối với tiền điện tử.
Sau khi xác định được các vấn đề liên quan đến tiền ảo, tài sản ảo, tiền điện tử sẽ rà soát sửa đổi các kênh quy định của pháp luật về tố tụng, chế tài áp dụng với lĩnh vực này, nhằm đảm bảo pháp luật phù hợp với bối cảnh hội nhập và thông lệ quốc tế, hạn chế các rủi ro phát sinh.
“Quan điểm của Ngân hàng Nhà nước là trong xu thế phát triển hiện nay của thế giới cần có cơ sở để quản lý đồng tiền ảo, trong đó có bitcoin”.
Thống đốc NHNN Lê Minh Hưng trả lời trước Quốc hội
Một số nguy cơ từ giao dịch tiền ảo
* Rất nhiều sàn kinh doanh bitcoin và tiền ảo hiện nay đang “dụ” người chơi bằng lãi suất 100% trở lên, trả hoa hồng khi mời được người khác tham gia… chính là mô hình Ponzi lấy tiền người sau trả cho người trước và chắc chắn sẽ dẫn đến mất khả năng chi trả.
*Mô hình hoạt động giống sàn vàng, sàn ngoại hối đã lừa rất nhiều nhà đầu tư trước đây bằng chiêu bài lãi suất cao, sau đó chủ sàn ôm tiền bỏ trốn.
* Tất cả các sàn mà nhà đầu tư Việt đang giao dịch hiện nay đều là sàn “không tóc”. Nếu rủi ro xảy ra, nhà đầu tư sẽ không biết tìm ai để đòi quyền lợi.
*Có rất nhiều đồng tiền ảo ở Việt Nam đang được vận hành theo mô hình đa cấp, lừa đảo.
