Mô hình thành công
Tỉnh Hoà Bình được cả giới chuyên môn và phần lớn khách du lịch đánh giá cao về cách phát triển du lịch cộng đồng. Tỉnh Hòa Bình chủ trương phát triển du lịch gắn với bảo đảm việc làm, sinh kế và tăng thu nhập cho người dân, giữ gìn bản sắc văn hóa của đồng bào dân tộc Mông, dân tộc Mường... Điều đó lại càng phù hợp và đúng hướng đối với du lịch cộng đồng.
Theo bà Lê Thị Vinh Hương - Phó Giám đốc Sở Du lịch tỉnh Bình Định, qua những đợt khảo sát, nghiên cứu và học hỏi kinh nghiệm làm du lịch của tỉnh Hoà Bình, bà nhận thấy tỉnh này được coi là thành công trong phát triển du lịch cộng đồng. Bà Hương cho hay, Hoà Bình làm mô hình du lịch cộng đồng từ những thập niên 60 thế kỷ trước và là địa phương tiên phong thúc đẩy loại hình du lịch này. Khi đó, các chuyên gia nước ngoài làm việc cho Pháp mỗi khi cuối tuần hay kỳ nghỉ đều đi hoặc đưa cả gia đình đi đến các cộng đồng dân tộc ở Việt Nam để trải nghiệm. Đến nơi, nhận thấy cơ sở vật chất nghèo nàn trong khi họ muốn sử dụng dịch vụ tốt nên đã hướng dẫn người dân cách tiếp đón, chuẩn bị tiện nghi (giường chiếu, chăn, màn...).
Bà Vinh Hương cho biết, đến nay, nhiều tổ chức phi chính phủ và doanh nghiệp du lịch đã hỗ trợ, giúp cho người dân ở Hoà Bình có sinh kế bền vững, duy trì bản sắc văn hoá. Thông qua công tác tập huấn, bồi dưỡng kiến thức, người dân đã thay đổi từ nhận thức đến hành vi. Bên cạnh đó, người dân còn được đào tạo, bồi dưỡng về kỹ năng làm du lịch, phục vụ khách tham quan. Ngoài ra, người dân còn được hỗ trợ về tài chính (tối đa 50 triệu đồng) để sửa chữa nhà cửa khi theo mô hình homestay, được các công ty du lịch cung cấp vật dụng cần thiết như: Chăn, ga, gối, đệm, màn và các tiện ích khác để hoàn thiện dịch vụ.
Từ những năm 1990 đến nay, 9 cụm/ điểm du lịch cộng đồng ở Hoà Bình đã được định danh như Bản Lác, xã Mai Hịch, xã Hang Kia, xã Pà Cò (huyện Mai Châu), bản Mường Giang Mỗ (Cao Phong), Bản Ngòi (xã Ngòi Hoa, huyện Tân Lạc)... Năm 2019, 2 cụm du lịch cộng đồng tại xóm Ké (xã Hiền Lương, huyện Đà Bắc) và xã Tự Do (huyện Lạc Sơn) đạt giải Du lịch cộng đồng ASEAN. Khách du lịch trong và ngoài nước, nhất là các du khách đến từ Hà Nội, coi Hoà Bình là điểm đến cuối tuần lý tưởng để trải nghiệm, hòa mình với thiên nhiên và nghỉ ngơi, thư giãn, tìm hiểu nét văn hóa bản địa đặc trưng...
Năm 2018, tỉnh Hòa Bình đón 2.695.185 lượt khách tham quan du lịch (tăng 7,9% so với năm 2017), trong đó khách quốc tế 312.193 lượt, khách nội địa 2.382.992 lượt. Tổng thu từ khách du lịch đạt hơn 1.520 tỉ đồng (tăng 25,1% so với năm 2017).
Thực tế cho thấy, du lịch cộng đồng phát triển không chỉ giúp bảo tồn những nét văn hoá độc đáo của Hoà Bình mà còn góp phần xoá đói giảm nghèo, nâng cao đời sống của người dân. Tỉnh Hoà Bình cũng xác định đến năm 2020, du lịch sẽ trở thành ngành kinh tế quan trọng của địa phương, là điểm đến hấp dẫn trong khu vực Tây Bắc, thu hút ngày càng nhiều du khách trong nước và quốc tế.
Tại Bình Định: Tự phát, manh mún
Tỉnh Bình Định có tiềm năng và cơ hội để phát triển du lịch cộng đồng, nhất là du lịch cộng đồng tại một số địa bàn ven biển như xã Nhơn Lý (cách trung tâm TP.Quy Nhơn khoảng 22km), khu vực Bãi Xép (phường Ghềnh Ráng, TP.Quy Nhơn), các làng chài ven biển ở huyện Phù Mỹ... với thế mạnh về văn hoá làng chài đặc trưng, cảnh quan thiên nhiên đẹp, có điều kiện thuận lợi có thể phát triển các sản phẩm du lịch cộng đồng gắn kết với trải nghiệm đời sống của người dân vùng ven biển.
Hai thôn Lý Lương, Lý Hưng thuộc xã Nhơn Lý có bãi biển tự nhiên, hệ sinh thái đa dạng với nhiều rạn san hô và thảm rong, tảo - cỏ biển, các loại cá rạn, tôm hùm, nhím biển, sao biển... Các danh lam, thắng cảnh nổi bật: Eo Gió, Hòn Sẹo, Bãi Dứa, Bãi Rạng, Kỳ Co.... Tài nguyên du lịch văn hoá của Nhơn Lý gồm: Giá trị về lịch sử và kiến trúc lâu đời, mang nhiều nét đặc trưng độc đáo của làng chài. Văn hoá tâm linh với các chùa có cảnh quan đẹp. Hoạt động văn hoá - nghệ thuật truyền thống phong phú, đặc sắc có lễ hội cầu ngư Lăng Ông Nam Hải, lễ hội miền biển, chèo bá trạo, bài chòi cổ dân gian... Giá trị văn hoá bản địa làng chài còn tương đối nguyên vẹn...
Khu vực Bãi Xép có tiềm năng phát triển du lịch, nhất là du lịch biển, du lịch sinh thái. Năm 2016, Bãi Xép lọt top 16 điểm đến hấp dẫn ít người biết đến ở Châu Á do Tạp chí Business Insider bình chọn. Bãi Xép có 6 đảo lớn, nhỏ (Hòn Ngang, Hòn Đất...) và nhiều bãi biển đẹp, tài nguyên sinh vật biển phong phú với 19,6ha rạn san hô. Bãi Xép được chia làm 2 khu vực ngăn cách bởi QL1D, xóm trên nằm ở triền núi phía Tây, nhìn ra biển; xóm dưới là khu vực làng chài sát biển.
Giống như khu vực sát biển của Bãi Xép, các làng chài ven biển huyện Phù Mỹ cũng có cuộc sống làng chài đặc sắc, tổ chức lễ hội cầu ngư tại Lăng Ông Nam Hải, chèo bá trạo, bài chòi cổ dân gian...
Người dân cũng chưa được tổ chức chặt chẽ nên thiếu chuyên nghiệp, thông tin thị trường du lịch cộng đồng chưa đáp ứng nhu cầu dẫn đến chưa hấp dẫn du khách. Điều đó thể hiện ở số lượt du khách lưu trú thấp. Số khách lưu trú ít cũng còn vì sự hạn chế cơ sở vật chất kỹ thuật lưu trú cũng như các dịch vụ bổ trợ. Trong khi đó, xã Nhơn Lý nằm ngay sát quần thể du lịch nghỉ dưỡng sinh thái 5 sao FLC, song theo thống kê của Sở Du lịch tỉnh Bình Đình, đến nay, ngân sách của xã mới chỉ đạt khoảng 10 tỉ đồng/ năm, trong đó 80% từ du lịch.
Khu vực Bãi Xép có 6 cơ sở kinh doanh lưu trú homestay (không có cơ sở nào của người địa phương), có nhiều resort song năm 2016, đạt 7.000 lượt khách. Năm 2018 đạt 10.000 lượt khách (tăng trưởng trung bình 15%/năm). Khách nội địa chiếm 60%, khách quốc tế chiếm 40%.
Huyện Phù Mỹ thì hầu như chưa được biết đến. Từ năm 2017 đến nay, mới có Công ty Bình Long Travel khai thác du lịch cộng đồng với tour đi về trong ngày, số lượng khách mỗi tour từ 5-7 người đến khoảng 40 vì đường xá, cơ sở vật chất còn hạn chế. Thời gian tour hoạt động du lịch cũng chủ yếu từ tháng 5 đến tháng 7 hàng năm - những tháng có bí đao khổng lồ (ở thôn Chánh Trạch, xã Mỹ Thọ) và tắm, lặn biển được.
Trong khi, du lịch cộng đồng là loại hình du lịch được phát triển trên cơ sở các giá trị văn hoá của cộng đồng, do cộng đồng dân cư quản lý, tổ chức khai thác và hưởng lợi. Do đó, UBND tỉnh Bình Định vừa phê duyệt "Đề án phát triển du lịch cộng đồng tại thôn Lý Lương, Lý Hưng - xã Nhơn Lý và khu vực Bãi Xép - phường Ghềnh Ráng, thành phố Quy Nhơn đến năm 2025" vào ngày 4.11.2019. Đề án nhằm định hướng, quản lý và khai thác thế mạnh, tiềm năng du lịch cộng đồng. Hy vọng rằng, đề án này sẽ khắc phục được thực trạng trên của du lịch cộng đồng tại Bình Định hiện nay, tạo được sự gắn kết hiệu quả giữa chính quyền, người dân và doanh nghiệp cũng như phù hợp với quy hoạch tổng thể phát triển kinh tế - xã hội của tỉnh, định hướng phát triển du lịch.
Song điều quan trọng, ngoài việc các cơ quan ban ngành tỉnh Bình Định cần hỗ trợ (về mặt quản lý, tổ chức), đồng hành với người dân, chính người dân phải chủ động tiếp cận thông tin nhiều hơn nữa. Hiện tại, theo nhiều nguồn tin, người dân vẫn thờ ơ, không nhiệt tình tham dự các lớp tập huấn, đào tạo, truyền thông miễn phí về du lịch, các kỹ năng làm du lịch, ngoại ngữ... Khi người dân sẵn sàng tiếp nhận thông tin để học hỏi cách thức làm du lịch bền vững, chuyên nghiệp thì chính họ sẽ được hưởng lợi lâu dài.
