Như vậy, lượng dư thừa rất lớn và đang phải phụ thuộc vào xuất khẩu, nhưng các DN vẫn đang tiếp tục đầu tư mở rộng sản xuất khi bản thân chưa chạy hết công suất thiết kế.
Đẩy mạnh đầu tư
Theo thống kê của VNCA, nhu cầu tiêu thụ nội địa trong năm 2017 đạt 60,27 triệu tấn, chủ yếu nhờ mức cầu tại thị trường nội địa. Nguyên nhân tiêu thụ thấp do thiếu cát xây dựng từ tháng 4.2017 dẫn đến giá cát tăng quá cao cùng đó do ngành xây dựng bị chịu tác động nặng nề của bão lụt (16 cơn bão) đã ảnh hưởng đến tiến độ thi công các công trình.
Tuy nhiên, theo các chuyên gia với tốc độ phát triển như hiện nay thì chỉ trong thời gian ngắn ngành ximăng sẽ bị dư thừa nguồn hàng này. Bởi nếu tính các dự án đang tiến hành đầu tư, dự kiến hoàn thành trong năm 2018, tổng công suất thiết kế toàn ngành lên đến 108 triệu tấn/năm.
Cùng đó, các nhà máy ximăng đã đi vào sản xuất cũng không ngừng đầu tư cải tiến kỹ thuật, công nghệ nên năng lực sản xuất thực tế đến năm 2020 có thể lên đến 120-130 triệu tấn/năm. Trong khi đó theo dự báo với tốc độ tăng trưởng như hiện nay thì đến năm 2020 sẽ dư thừa từ 36-47 triệu tấn.
Còn theo dự báo trong quy hoạch, với khả năng tiêu thụ trong nước năm 2020 là 93 triệu tấn thì sẽ dư thừa khoảng 25-36 triệu tấn.
Tình trạng dư thừa mặt hàng ximăng đáng báo động là thế, nhưng hàng loạt dự án, dây chuyền sản xuất ximăng mới vẫn đang cấp tập bổ sung vào năng lực cung ứng cho toàn ngành.
Cụ thể, năm 2017 đưa vào vận hành 3 dự án sản xuất lớn là dự án ximăng Long Sơn 2 (Bỉm Sơn, Thanh Hóa), công suất 2,3 triệu tấn/năm; dự án 2 ximăng Thành Thắng (Thanh Liêm, Hà Nam) công suất 2,3 triệu tấn/năm; dự án 2 ximăng Xuân Thành (Thanh Liêm, Hà Nam) công suất 4,5 triệu tấn/năm. Qua đó đã nâng con số nên 82 dây chuyền sản xuất ximăng lò quay, phương pháp khô, với tổng công suất thiết kế 99 triệu tấn ximăng theo cách tính 80% clinker +20% phụ gia.
Thực tế hiện nay năng lực sản xuất của các nhà máy ximăng có thể đạt 113 triệu tấn ximăng với 70% clinker + 30% phụ gia (tỉ lệ hiện nay các nhà máy đang thực hiện).
Theo các chuyên gia, nguyên nhân của tình trạng dư thừa lớn sản phẩm ximăng tại Việt Nam là do công suất của ngành tăng mạnh. Được biết hiện TCty Công nghiệp Ximăng Việt Nam (Vicem) đang sở hữu 10 DN thành viên và Vicem cũng đang nỗ lực lo tiêu thụ trong bối cảnh dư cung.
Trong khi đó, dự kiến trong năm 2018 sẽ đưa vào sản xuất các dự án như: Ximăng Sông Lam dây chuyền 3,4 (giai đoạn 2) của tập đoàn The Vissai, công suất 3,8 triệu tấn/năm; Ximăng Kaitô Hà Tiên tại Bình Phước của ThaiGroup, với công suất 4,5 triệu tấn; Ximăng Tân Thắng tại Hoàng Mai Nghệ An, công suất 1,8 triệu tấn/năm.
Đổi mới công nghệ tìm đường xuất khẩu
Hướng đi cho sản lượng ximăng dư thừa chính là con đường XK. Để đẩy mạnh phát triển ngành ximăng, năm 2017 nhiều DN đã đầu tư hoàn thiện công nghệ, cải tạo môi trường số lượng dự án đầu tư tận dụng nhiệt khí thải để phát điện và sử dụng phế thải công nghiệp được các DN sản xuất ximăng quan tâm. Cụ thể, Dự án ximăng Hoàng Long đã tiến hành cải tạo nâng công suất từ 1.000 tấn clinker/ngày lên 3.300 tấn clinker/ngày.
Đến hết năm 2017 cả nước có 10 dây chuyền đã đầu tư trạm phát điện sử dụng nhiệt thừa như: Công Thanh 2, Long Sơn, Xuân Thành, Thành Thắng. Việc đầu tư các giải pháp công nghệ sử dụng phế thải làm nguyên liệu, nhiên liệu thay thế đã được các đơn vị sản xuất ximăng quan tâm.
Hiện nay đã có 13 nhà máy sử dụng thạch cao Đình Vũ, thay cho thạch cao nhập khẩu. Khoảng 6 nhà máy ximăng và một số trạm trộn bêtông thương phẩm sử dụng tro nhiệt điện làm nguyên liệu với hàm lượng sử dụng từ 6-12% thay thế nguyên liệu sét trong sản xuất ximăng.
Một số cơ sở khác trong đó đáng chú ý là Cty INSEE (Holcim cũ) là đơn vị dẫn đầu trong việc sử dụng các chất thải nguy hại, kể cả của ngành y tế làm nhiên liệu thay thế khoảng 10% nhiên liệu nung clinker, ximăng.
Theo Chủ tịch HH Ximăng Nguyễn Quang Cung thì hiệu quả sản xuất chưa cao, sức cạnh tranh của ximăng Việt Nam còn yếu và hiệu quả xuất khẩu chưa tương xứng với khối lượng và tỉ lệ giữa khối lượng ximăng và khối lượng clinker xuất khẩu còn thấp và chưa đến được các thị trường có giá bán cao.
Qua đó, Hiệp hội Ximăng đã đề nghị Thủ tướng Chính phủ xem xét, chỉ đạo giãn tiến độ đầu tư các dự án ximăng mới từ nay đến 2025, đồng thời cho đẩy mạnh đầu tư cải tạo nâng cao năng suất, chất lượng sản phẩm...
