Lời tòa soạn: Cùng với sự phát triển mạnh mẽ của các ứng dụng Internet và nhu cầu giao dịch điện tử, vấn đề thanh toán xuyên quốc gia ngày càng được quan tâm và được đẩy mạnh trong bối cảnh dịch bệnh COVID-19 còn diễn biến phức tạp. Các giao dịch thương mại điện tử xuyên biên giới đang được dự báo sẽ tiếp tục tăng mạnh trong những năm tới. Nếu kiểm soát tốt vấn đề nộp thuế, đây sẽ là nguồn thu không nhỏ cho ngân sách nhà nước trong bối cảnh nguồn thu đang suy giảm.
Tuy nhiên, với những chiêu thức tinh vi, cùng không ít lỗ hổng về chính sách đã tạo ra những kẽ hở cho các đối tượng lợi dụng để thực hiện những giao dịch không hợp pháp, nhằm trốn thuế hoặc gây nên tình trạng "chảy máu ngoại tệ".
Phóng viên Báo Lao Động đã có nhiều tháng lần theo dấu vết của những giao dịch, tận thấy các chiêu thức mà người trong cuộc thực hiện thông qua các cổng thanh toán quốc tế. Cả một thị trường ngầm mua bán, trao đổi tiền tệ đang diễn ra sôi động, ngang nhiên lách qua các quy định về tỷ giá, thậm chí sự truy vết của cơ quan chức năng...
Đường đi của những dòng tiền
Tại Việt Nam, việc sử dụng cổng thanh toán quốc tế ngày càng được ưa chuộng. Paypal, Payoneer, Skrill, WebMoney,... là những nhà cung cấp dịch vụ thanh toán trực tuyến lớn cho phép chuyển và nhận tiền xuyên quốc gia.
Thủ tục đăng ký chỉ với email, thẻ ngân hàng, hộ chiếu..., các cổng thanh toán này giúp người dùng giao dịch Việt Nam mua bán chuyển tiền nhanh chóng ra nước ngoài.
Dễ dàng như vậy nên những biến tướng từ dịch vụ trung gian thanh toán quốc tế trở thành công cụ đắc lực cho các giao dịch tài chính bất hợp pháp, trốn tránh trách nhiệm nộp thuế theo quy định của Nhà nước Việt Nam.
Phải mất nhiều công sức, phóng viên Báo Lao Động (PV) mới có thể tiếp cận Phan Minh (38 tuổi, Hà Nội - tên nhân vật đã thay đổi) là một người am hiểu về cộng đồng MMO (make money online - kiếm tiền online). Người này đã tiết lộ những chiêu trò chuyển tiền online, tránh né kiểm soát của cơ quan chức năng của dân. Tuy nhiên, Minh chỉ chấp nhận chia sẻ khi các thông tin cá nhân được giữ kín.
“Những người có kinh nghiệm sẽ không bao giờ rút tiền trực tiếp về tài khoản ngân hàng Việt Nam, bởi làm như vậy vừa mất phí cao, vừa khiến cơ quan thuế có thể lần ra nguồn thu nhập” - Phan Minh cho biết.
Minh cho biết, đối với dân chuyên bán hàng trên các sàn thương mại eBay và Amazon, tiền thu về sẽ chảy vào tài khoản Paypal, Payoneer, sau đó sẽ bán lại toàn bộ số tiền đó cho những người có nhu cầu ngoại tệ ở Việt Nam hoặc nhu cầu chuyển tiền “đen” từ Việt Nam sang Mỹ. Sau khi thực hiện giao dịch, dân kiếm tiền online sẽ lấy tiền mặt, ăn chênh lệch tỉ giá.
Hoặc cách phổ biến khác là những người kiếm tiền online sẽ dùng tiền đang có trong Paypal, Payoneer để mua bán hàng hoá thay vì rút tiền mặt về.
“Một số người có nhu cầu mua hàng ở nước ngoài mà không có USD hoặc không biết cách để mua, họ sẽ nhờ những người có sẵn tiền trong Paypal hay Payoneer để mua hộ hàng cho họ. Như vậy giải quyết được vấn đề trốn thuế”, Minh nói.
Đáng chú ý, còn một cách thức khác là bán tiền với số lượng lớn trên cổng thanh toán quốc tế cho các gia đình muốn chuyển tiền cho con em đi du học, đầu tư nước ngoài hoặc mua máy móc, thiết bị.
Minh cho biết, theo quy định pháp luật hiện hành, cá nhân khi xuất cảnh qua các cửa khẩu quốc tế của Việt Nam mang theo tiền mặt là ngoại tệ 5.000 USD hoặc các loại ngoại tệ khác có giá trị tương đương là phải khai báo với hải quan. Như vậy, giao dịch trên thị trường "chợ đen” tiện lợi hơn nhiều.
“Để dòng tiền sạch hơn, dân kiếm tiền online có thể chuyển qua một đơn vị chuyển tiền hộ. Giả sử khi tôi chuyển USD cho, đầu ở Việt Nam sẽ có người ngay lập tức chuyển tiền VND cho tôi. Như vậy toàn bộ giao dịch này không được ghi nhận, không có dấu vết, việc này sẽ làm những người kiếm tiền online không phải đóng thuế. Nhà nước không thể lần ra được dòng tiền” - Phan Minh nói.
Tiềm ẩn nhiều rủi ro
Theo danh sách được Ngân hàng Nhà nước công bố trên website cơ quan này, các cổng trung gian thanh toán quốc tế như Paypal, Payoneer,... hiện vẫn chưa được cấp giấy phép hoạt động cung ứng dịch vụ trung gian thanh toán, đồng nghĩa, các giao dịch trên cổng thanh toán trên không được Nhà nước Việt Nam bảo hộ.
Cổng thanh toán quốc tế còn bị lợi dụng trong việc chuyển nhận tiền không rõ nguồn gốc. Bên trong các hội nhóm kiếm tiền online, mỗi ngày có tới cả trăm bài viết quảng cáo về các website, ứng dụng ẩn danh mọc lên, bán các gói nhiệm vụ như đào kim cương, đào vàng, like video trên Tiktok...
Những bài viết này quảng cáo có thể thu nhập từ hàng chục triệu mỗi tháng và hàng trăm triệu mỗi năm từ các gói nhiệm vụ. Hầu hết trong số này đều cho phép người chơi nạp rút tiền ngay về tài khoản Paypal, Payoneer,... Những hình thức này đã bị cảnh báo tiềm ẩn rất nhiều rủi ro cho người chơi khi tham gia.
Không những vậy, việc dễ dàng giao dịch chỉ với một email và thẻ ngân hàng cũng khiến tình trạng lừa đảo qua cổng thanh toán quốc tế diễn ra thường xuyên.
Có người dùng đã đăng tải lên nhóm kín có tên “Cộng đồng Kiếm tiền Paypal" phản ánh về việc giao dịch qua Paypal với một người dùng sử dụng thẻ Visa lậu. “Do có một vài tình tiết nghi ngờ nên tôi có điều tra mới phát hiện là họ dùng thẻ Visa gian lận. Giờ không biết Paypal có khóa tài khoản hay rút lại số tiền họ đã thanh toán cho tôi. Nếu họ thu hồi thì mình mất cả hàng cả tiền” - người này cho biết.
Bên cạnh mục đích trả tiền khi mua bán trên các sàn như eBay, Amazon,... việc sử dụng cổng thanh toán diễn ra đa dạng nhiều lĩnh vực, cả với việc nhận và chuyển tiền như các nhà sáng tạo nhận doanh thu từ Google, Facebook; nạp tiền cho các nền tảng mạng xã hội để chạy quảng cáo hay mua bán tài khoản dịch vụ OTT như Spotify, Netflix,...
Đến nay, theo ghi nhận của PV, việc giao dịch qua cổng thanh toán quốc tế khiến cho việc truy vết, quản lý của cơ quan thuế trở thành bài toán nan giải.
Anh H.V (25 tuổi, TPHCM) hiện sở hữu 3 kênh Youtube với doanh thu lên tới hơn 150 triệu đồng/tháng, có những tháng cao điểm, con số thu về gấp nhiều lần.
“Tôi không nhận trực tiếp nguồn tiền từ YouTube mà có một đối tác tin cậy ở Châu Âu nhận thay rồi chuyển lại cho tôi như người thân, bạn bè chuyển khoản thông thường” - anh H.V. kể. Như vậy, theo anh H.V chia sẻ, anh chỉ tốn 3% phí hoa hồng cho đối tác nhận tiền ở Châu Âu, thay vì 5% thuế giá trị gia tăng và 2% thuế thu nhập cá nhân theo quy định đối với cá nhân có thu nhập từ kinh doanh trên 100 triệu đồng/năm.
Việc chuyển tiền có tính chất cá nhân như trên ở một số cổng thanh toán là hoàn toàn miễn phí và tức thời. Theo Youtuber này cho biết, trong giới kiếm tiền trên Facebook, YouTube hay các nền tảng nước ngoài, có một lượng lớn nhận tiền doanh thu thông qua ví Paypal, ví Payoneer và sau đó không kê khai để đóng thuế.
Khi việc thực hiện nghĩa vụ đóng thuế với Nhà nước phụ thuộc nhiều vào sự tự giác của những người thực hiện giao dịch, sẽ là một thách thức không nhỏ cho cơ quan chức năng, đồng thời có nguy cơ gây ra sự thất thoát lớn cho ngân sách nhà nước.
