Thành lập trường dân lập đầu tiên của Việt Nam
"Thời điểm những năm 1988, sau khi có chủ trương đổi mới, mở rộng trong ngành giáo dục, PGS Văn Như Cương có đưa ra đề xuất, mong muốn thành lập một trường phổ thông dân lập để giúp đào tạo được tốt hơn. Lúc đó, với cương vị là Bộ trưởng Bộ GDĐT, tôi ủng hộ điều này. Đây là một ý tưởng có tính đột phát” – GS Phạm Minh Hạc - nguyên Bộ trưởng Bộ GDĐT đánh giá.
PGS Văn Như Cương cùng thầy Nguyễn Xuân Khang (hiện đang là Hiệu trưởng trường Marie Curie - Hà Nội) đã gấp rút lên kế hoạch để cho ra đời trường phổ thông dân lập đầu tiên ở VN. Hai ông đã mở ra thời kỳ kêu gọi xã hội hóa trong giáo dục.
Sự ra đời của hệ thống trường phổ thông tư thục thể hiện chủ trương xã hội hóa giáo dục rất đúng đắn của Nhà nước, nhằm huy động thêm sự đóng góp của xã hội cho việc phát triển giáo dục.
Sau gần 30 năm hoạt động, hiện riêng Hà Nội đã có tới 68 trường tư thục. Nhiều trường còn xây dựng nên thương hiệu, được nhiều học sinh, phụ huynh tin tưởng lựa chọn.
Phản biện gay gắt về chương trình sách giáo khoa
Hơn hai thập kỷ qua, trong những đổi mới về chương trình SGK phổ thông, thử nghiệm các mô hình giáo dục, đổi mới thi cử... PGS Văn Như Cương luôn là người đưa ra những phản biện, góp ý thẳng thắn.
Khi câu chuyện 34.000 tỉ đồng để đổi mới chương trình SGK được đưa ra tranh luận, ông đã cho rằng, biên soạn một bộ sách chỉ cần 34 tỉ, thoáng hơn thì 50 tỉ là cùng.
Ông cũng thẳng thắn cho rằng những kiến thức trong SGK quá hàn lâm, quá khó, xa rời thực tế cuộc sống.
Ông cũng ủng hộ nguyên tắc chương trình thì có một nhưng SGK có thể có nhiều bộ khác khau, để tránh việc độc quyền biên soạn SGK của NXBGDVN, dưới sự chỉ đạo của Bộ GDĐT. Sau đó là để SGK có sử dụng phù hợp đối với trình độ của học sinh.
Trường đại học nên tự chủ trong việc tuyển sinh
Năm 2015 lần đầu tiên diễn ra kỳ thi THPT quốc gia với 2 mục đích xét tốt nghiệp THPT và lấy điểm tuyển sinh vào ĐH, PGS Văn Như Cương đã chỉ rõ những bất cập của kỳ thi này như để xảy ra tình trạng “vỡ trận” trong khâu để thí sinh rút-nộp hồ sơ. Điều này đã gây lãng phí thời gian, kinh phí cho người dân.
Ông cho rằng nên giao kỳ thi THPT về cho các sở tổ chức cho nhẹ nhàng, còn các trường ĐH, CĐ cần được tự chủ trong việc tuyển sinh. Ví dụ như có thể tự tổ chức ra đề thi riêng phù hợp với từng chuyên ngành, tiêu chí lựa chọn cụ thể hoặc có thể phối hợp tổ chức ra đề.
Đến nay, những quan điểm giáo dục này của PGS Văn Như Cương vẫn được nhiều chuyên gia đánh giá là rất tiến bộ.
