Lưu ý cho thí sinh để đạt điểm cao phần thi nghị luận xã hội lớp 10

Xác định đúng yêu cầu đề bài

Ngày mai (11.6), học sinh TPHCM sẽ dự thi môn Ngữ văn, Kỳ thi tuyển sinh lớp 10. Lưu ý cho thí sinh khi làm bài nghị luận xã hội, ThS Phan Thế Hoài – giáo viên Trường THPT Bình Hưng Hoà – TPHCM nhắn nhủ: “Đề thi nghị luận xã hội có 2 dạng: nghị luận về một hiện tượng đời sống hoặc nghị luận về một vấn đề tư tưởng đạo lí. Cho dù đề ra dạng nào thì trước hết các em cũng phải đọc đề cho thật kĩ để hiểu rõ yêu cầu đề bài. Chú ý gạch chân các từ khóa quan trọng và câu lệnh đề để xác định được vấn đề cần nghị luận”, ông Hoài nhắn gửi.

Lấy dẫn chứng cụ thể, Ths Hoài phân tích đề thi năm 2020: “Phải chăng lắng nghe là một biểu hiện của yêu thương? Em hãy viết bài văn ngắn (khoảng 1 trang giấy thi) để trả lời câu hỏi trên”. Học sinh cần gạch chân các từ khóa “lắng nghe”, “yêu thương” và chú ý câu lệnh “phải chăng…”.

Tiếp đến, học sinh sử dụng một số thao tác lập luận để triển khai bài viết. Cụ thể, với dạng đề nghị luận về một tư tưởng đạo lý, có thể áp dụng các thao tác: Giải thích, nêu biểu hiện, bàn luận, chứng minh, mở rộng vấn đề, bài học nhận thức và hành động cho bản thân. Còn dạng đề nghị luận về một hiện tượng xã hội sẽ theo các bước: giải thích, nêu thực trạng, nguyên nhân, tác hại, giải pháp, liên hệ bản thân.

Ông Hoài cho rằng phần mở bài cần viết ngắn gọn, rõ ràng, nêu bật được vấn đề cần nghị luận. Phần thân bài, giải thích sáng rõ khái niệm, hình ảnh. Chọn dẫn chứng tiêu biểu, không nên đưa dẫn chứng trong các tác phẩm văn học vào bài viết và cần thiết phân tích dẫn chứng.

“Các em cần nêu được quan điểm, suy nghĩ của mình một cách thuyết phục, không viết sáo rỗng hay hô hào… Sau cùng, phần kết bài cần nêu những bài học mà bản thân rút ra qua đề văn”, Ths Hoài lưu ý.

Lưu ý trong sử dụng từ ngữ 

Chỉ ra một số lỗi trong quá trình làm bài văn nghị luận xã hội, giáo viên tại Hệ thống Giáo dục HOCMAI, cho biết nhiều thí sinh thường gặp phải lỗi diễn đạt và dẫn chứng. Theo đó, học sinh tránh kể lể dông dài, không bày tỏ được quan niệm hay đề xuất giải pháp nào cụ thể, khả thi.

Các em không nên sử dụng một số từ thuộc phong cách khẩu ngữ (văn nói) như “hết sức”, “bức xúc”. Ông nhận định, đây là hai từ nhiều học sinh đưa vào bài văn nghị luận nhưng thường chỉ dùng trong văn nói. Trong văn viết, nếu muốn sử dụng các từ này, các em phải chuyển sang những từ đồng nghĩa tương ứng. Ví dụ, “hết sức” chuyển sang dùng từ “rất”, “vô cùng”; “bức xúc” chuyển sang dùng các từ tương ứng như “cấp thiết”, “gây nhức nhối”, “căng thẳng”.

Cùng với đó, học sinh không nên sử dụng những từ có ý nghĩa phán đoán trong văn nghị luận xã hội: “dường như”, “có lẽ”, “phải chăng”... Những từ này có thể sử dụng thoải mái khi viết một bài văn nghị luận văn học, tuy nhiên, trong nghị luận xã hội, chúng có thể khiến lý lẽ của người viết kém sắc bén hơn.

Thí sinh nên chọn đại từ nhân xưng phù hợp, nên sử dụng linh hoạt các đại từ nhân xưng như “ta”, “chúng ta”, “mỗi người”, “mỗi cá nhân”, “con người”, “mọi người”, thay vì “tôi” hay “em” để phù hợp với mọi hoàn cảnh.