Ngay sau khi chung kết Đường lên đỉnh Olympia năm 2022 kết thúc, xuất hiện rất nhiều tranh cãi "nảy lửa" xoay quanh tính chính xác của các câu hỏi và đáp án của chương trình.
Cụ thể, câu hỏi lịch sử trong phần thi về đích của thí sinh Bùi Anh Đức, Trường THPT Chuyên Sơn La, tỉnh Sơn La có nội dung: "Dân gian có những câu: "Chu tri rành rành/ Cái đanh nổ lửa/ Con ngựa đứt cương/ Ba vương tập đế/ Cấp kế đi tìm/ Hú tim bắt ập". Ở đây, "Ba vương" là ba vị vua nào?".
Ban tổ chức đã đưa ra câu trả lời: Hiệp Hoà, Kiến Phúc và Hàm Nghi. Tuy nhiên, nhiều khán giả nghi ngờ về độ chính xác thông tin. Số khác lại cho rằng, câu hỏi này quá mơ hồ và rất khó để đưa ra được đáp án chính xác.
"Tôi không tranh cãi đáp án của chương trình đúng sai. Tuy nhiên, với một chương trình đòi hỏi đáp án chính xác gần như tuyệt đối, những câu hỏi về câu vè dân gian, không có văn bản chính thức và có rất nhiều dị bản, tốt nhất không nên đưa vào" - anh Vũ Minh Đức (Hà Nội) nêu quan điểm.
Theo nhà sử học Lê Văn Lan, trong sách Kinh Thi Việt Nam (NXB Tri thức - được thực hiện theo ấn bản Kinh Thi Việt Nam của Hàn Thuyên xuất bản cục 1941-1945), tác giả Trương Tửu có đoạn viết về những câu này như sau:
"Chu tri rành rành: nghĩa rằng bá cáo cho mọi người đầu biết.
Câu thứ hai là: Cái đanh nổ lửa nói về việc quân đội Pháp bắn súng vào cửa Đà Nẵng.
Câu thứ ba là: Con ngựa đứt cương chỉ sự băng hà của vua Tự Đức và sự rối loạn của triều đình lúc bấy giờ.
Hồi đó, bọn Tường Thuyết chuyên quyền giết hại nhiều người trung trực. Chúng dám làm trái cả di chúc của tiên vương, bỏ Dục Đức vào ngục tối. Lập Hiệp Hòa làm vua. Sau đó, lại giết Hiệp Hòa đem Kiến Phúc thay vào, rồi lại giết chết Kiến Phúc tôn Hàm Nghi lên ngôi báu, ba ông vua kế tiếp nhau liền liền như thế nên mới có câu: ba vương lập đế.
Đến triều vua Hàm Nghi thì Thuyết nổi lên bài Pháp bị thất bại phải đem vua đi trốn. Một mặt quân đội Pháp lo dẹp loạn, một mặt tìm kế bắt vua Hàm Nghi cho yên lòng dân. Vì thế mà có câu: "Cấp kế đi tìm".
"Việc phế - lập ba vua trên diễn ra trong khoảng 1 năm chứ không phải trong vòng chưa đầy 4 tháng. Do đó, đáp án "Hiệp Hòa, Kiến Phúc, Hàm Nghi" là không sai" - nhà sử học Lê Văn Lan xác nhận.
Câu hỏi gây tranh cãi thứ hai là trong phần thi Về đích của thí sinh Vũ Bùi Đình Tùng, Trường THPT Chuyên Trần Phú, Hải Phòng với nội dung: "Tấm bản đồ địa lý nào của nước ta vẽ khoảng năm 1838, có ghi hai tên Hoàng Sa và Vạn Lý Trường Sa thuộc lãnh thổ Việt Nam?".
Đáp án của chương trình đưa ra là "Đại Nam nhất thống toàn đồ".
Trong khi đó, Đình Tùng trả lời "Đại Nam thống nhất toàn đồ". Với câu hỏi này, ngay tại chương trình trực tiếp, Nhà sử học Lê Văn Lan đã trả lời và chấp nhận đáp án "Đại Nam thống nhất toàn đồ".
Ông lý giải: Trong tổ hợp từ làm tên của bản đồ này, có hai từ "thống nhất", "nhất thống". Ngôn ngữ thế kỷ XIX gọi đó là "nhất thống", tức là thu hết về làm một. Còn đến thời đại chúng ta, ngôn ngữ ấy thành ra là "thống nhất",...
Nguyên văn phải nói "Đại Nam nhất thống toàn đồ". Nhưng tinh thần của "nhất thống" hay "thống nhất" là một và học sinh đã nói được.
"Điều quan trọng ở đây, học sinh đã có sự chủ động tìm hiểu nắm bắt kiến thức về một tấm bản đồ quan trọng, giúp khẳng định chủ quyền không thể chối cãi của Việt Nam với hai quần đảo Hoàng Sa và Trường Sa. Câu trả lời không làm người nghe hiểu lầm sang một tấm bản đồ khác, tránh tầm chương trích cú. Vì vậy, học sinh hoàn toàn xứng đáng có điểm và phải được điểm trong câu trả lời đã đưa ra" - nhà sử học Lê Văn Lan giải đáp.
