Thân phận phía sau tấm áo “siêu anh hùng”
Khi không khoác lên mình phục trang của siêu anh hùng giải cứu thế giới, Super-Man và Spider-Man đều làm báo để ngụy trang nhân thân của mình. Peter Parker (tên thật của Người Nhện) là một phóng viên ảnh. Trong cách chọn nghề cho nhân vật, Marvel đã thể hiện sự hài hước ẩn dụ khi muốn nói đến sự thông minh, nhanh nhạy của Peter Parker từ cuộc sống, công việc đến khi khoác lên mình phục trang Người Nhện.
Ở vũ trụ siêu anh hùng D.C Comic, Siêu Nhân giấu mình trong công việc của một nhà báo đấu tranh cho chính nghĩa ở tờ Daily Planet. Tại tòa soạn này, Clark Kent (tên thật của Siêu Nhân) còn tìm thấy tình yêu đích thực của đời mình với đồng nghiệp, một nhà báo xông xáo, tâm huyết là Lois Lane.
Ngụy tạo nhân thân trong công việc nhà báo đã giúp các siêu anh hùng như Siêu Nhân, Người Nhện có góc nhìn thấu hiểu với những bất công xã hội, những thế lực ẩn sau tội ác đang diễn ra khắp thành phố.
Tất nhiên, chiếc áo choàng “siêu anh hùng” sẽ là sự ví von, so sánh quá phô trương với bất kỳ ngành nghề nào, trong đó có nghề báo. Nhưng trước sự phát triển như vũ bão về công nghệ thông tin, giữa sự lớn mạnh hơn bao giờ hết của mạng xã hội, sự phủ sóng của tin ảo (fake news) đang buộc mỗi nhà báo, phóng viên phải trở thành những “siêu anh hùng” để thanh lọc thông tin, để cập nhật công nghệ, để “giải cứu” sự thật và tìm ra sự thật.
Việc làm báo giờ đây đang thay đổi mỗi ngày và những người làm báo cũng phải thay đổi mỗi ngày.
Thời đại công nghệ cần những “siêu anh hùng”
Ai đang có chặng đường làm báo kéo dài 5-10 năm sẽ thấu hiểu những bước tiến vượt bậc về công nghệ đã cuốn nghề báo vào cuộc đổi mới như thế nào. Cách thức đưa tin sau 5-10 năm đã có những biến đổi chưa từng có. Nếu như trước đây, phóng viên chỉ cần có nguồn tin, có công cụ gõ tin bài, đã có thể sản xuất tin trên văn bản, e-mail gửi về tòa soạn. Cấu trúc của thông tin chỉ cần gồm chữ và ảnh.
Sự phát triển của công nghệ đã tác động mạnh mẽ đến nghề báo, đặt báo chí vào cuộc đua tốc độ về hình thức thể hiện, về cách chuyển tải thông tin vừa nhanh nhạy, vừa hấp dẫn, vừa đẹp mắt.
Chất lượng thông tin trên báo chí đã được đo theo rất nhiều chuẩn mực khác nhau, không chỉ còn là những bản text (thuần chữ), giờ đây còn là hình ảnh đẹp, trực quan. Cách thức đưa tin trở thành “cuộc chiến” giữa các tờ báo. Khi cuộc sống hiện đại năng động với tốc độ sống đẩy lên mạnh mẽ, nghề báo không chỉ còn là câu chuyện đưa tin nhanh nhất, còn phải đưa tin sinh động nhất, trực quan nhất. Người làm báo không chỉ quan tâm đến việc đưa tin khách quan nhất, nhanh nhất, còn phải nghĩ cách tiết kiệm thời gian nhất cho độc giả.
Truyền thông đa phương tiện ra đời với sự phát triển như vũ bão về các thể loại báo chí mới. Thông tin được “nén” lại trên nhiều định dạng khác nhau: video, audio, podcast... Những bài báo, thông tin độc quyền giờ đây khi lên trang được “trang hoàng”, cung cấp đủ các phương tiện khác nhau để độc giả tiếp cận, để bài báo giống như một món quà gửi đến người đọc, vừa đủ chiều sâu, độ khách quan, tính chân thật, và cả sự tiện lợi, hấp dẫn, đẹp mắt.
Cơn bão công nghệ cũng cuốn các nhà báo vào cơn lốc thời cuộc, buộc họ phải đổi mới, phải học tập, phải trở thành “siêu anh hùng”. Giờ đây, khi việc sản xuất tin bài không chỉ dừng lại ở gõ chữ, chụp một bức ảnh minh họa cho có, nhà báo cũng phải lao vào cuộc “lột xác” để trở nên “đa phương tiện”, cập nhật công nghệ, có thể tác nghiệp nhiều chức năng cùng lúc ở hiện trường.
Hình ảnh một nhà báo vừa gõ tin, vừa ghi hình, chụp ảnh, dẫn hiện trường, vừa quay dựng video... đã trở nên quen thuộc giữa thời đại của “đa phương tiện”, “đa di năng”.
Khi sự thật cần được giải cứu giữa ma trận “Fake news”
“Fake news” (tin giả) đang trở thành một “đế chế” mới giữa sự phát triển bùng nổ của mạng xã hội. Khi mạng xã hội lớn mạnh, không chỉ đưa tin giả, tin ảo, tin không kiểm chứng lan truyền với tốc độ chóng mặt, còn đặt báo chí và những người làm báo vào cuộc sinh tồn không khoan nhượng giữa những giá trị thật và ảo.
Tính đến ngày 31.3.2021, mạng xã hội Facebook có 2,85 tỉ người dùng. Có nghĩa, riêng trên Facebook đã có 2,85 tỉ trang tin. Ở đó, trên mỗi trang tin cá nhân, 2,85 tỉ người dùng đều có quyền đưa tin, đều có quyền phát ngôn, đều có quyền đăng tải những gì họ muốn. Việc biến mỗi người dùng thành một người đưa tin đã khiến mạng xã hội bùng nổ hàng tỉ nguồn tin với tràn lan tin giả, tin giật gân, câu khách, thu hút lượt like, share và truy cập.
Mạng xã hội đã đặt báo chí vào một cuộc chiến cam go hơn bao giờ hết. Nhiều ý kiến từng lo ngại, báo chí có thể bị mạng xã hội dẫn dắt, báo chí chạy theo mạng xã hội, báo chí thua cuộc trong cuộc chạy đua thị phần với mạng xã hội... Tin giả, tin sai sự thật, tin không kiểm chứng tràn lan mạng xã hội là một vấn nạn, nhưng cũng là một thách thức lớn với những người làm báo trong thời đại mới.
Cuộc chiến với mạng xã hội, với “đế chế” Fake news là cuộc chiến về Sự Thật dành cho các “siêu anh hùng” nghề báo. Giữa ma trận tin giả, những người làm báo thực sự phải cần trở thành “siêu anh hùng” để thanh lọc thông tin, để tìm ra Sự Thật, để bảo vệ Sự Thật và đưa được Sự Thật đến với độc giả.
Đó là một cuộc chiến sống còn.
