Mâm lễ cúng ngày 23 tháng Chạp hàng năm được các gia đình Việt chuẩn bị tươm tất để tiễn ông Công ông Táo chầu trời. Theo phong tục dân gian, đồ cúng ngày này không chỉ có hương hoa, vàng mã, mâm cỗ thịnh soạn mà còn có 3 con cá chép vàng - phương tiện đặc biệt để đưa các Táo về trời.
Theo đó, người xưa tin rằng, ngày 23 tháng Chạp, Táo quân cưỡi cá chép bay lên trời để báo cáo việc gia chủ đã và chưa làm trong năm qua tới Ngọc Hoàng. Đến đêm giao thừa, các Táo mới trở lại nhân gian, tiếp tục trông coi bếp lửa trong gia đình.
Cá chép cúng ngày ông Công ông Táo thường là cá chép đỏ và phải đủ 3 con, mang ý nghĩa "cá chép hóa rồng", đưa 3 vị Táo quân về trời. Vì thế, người ta không chọn cá chép đen hay cúng ít/nhiều hơn 3 con cá trong ngày này.
Người chọn cá chép cúng ông Công ông Táo không cần lấy cá quá to mà chỉ cần khỏe mạnh, vảy bóng, không trầy xước là được. Khi chọn, người mua có thể chạm nhẹ vào nước trong chậu đựng cá, nếu thấy cá di chuyển nhanh, quẫy mạnh tức là cá còn sung sức, dễ sống trong tự nhiên.
Ngoài ra, cá chép khỏe mạnh sẽ có mang màu đỏ tươi. Cá nào màu bợt, mang đỏ thẫm tức là đã yếu, có thể sẽ chết khi thả lại vào tự nhiên.
Khi mua cá về, các gia đình phải thả cá vào một bát nước sạch, có thể thả thêm cọng rêu xanh để cá có môi trường sống. Sau đó, bát cá cũng được đặt cạnh mâm lễ trên bàn thờ cúng ông Công ông Táo.
Đặc biệt, người dân từ xưa cũng có quan niệm phải cúng ông Công, ông Táo trước 12 giờ trưa ngày 23 tháng Chạp. Tuyệt đối không thể cúng sau thời gian này vì lúc đó, các Táo đã lên trời báo cáo với Ngọc Hoàng, không còn nhận được lễ vật nữa.
Mặt khác, GS-TS Nguyễn Chí Bền - Ủy viên Hội đồng di sản văn hóa Quốc gia, nguyên Viện trưởng Viện văn hoá nghệ thuật Việt Nam - cho rằng, tùy theo điều kiện, mỗi gia đình có thể chọn thời điểm cúng ông Công ông Táo khác nhau, miễn sao là có tấm lòng thành.
Sau khi hoàn thành nghi lễ cúng ông Công ông Táo, cần phóng sinh cá chép ở nơi có nước sạch, đủ điều kiện để cá sinh sống, phát triển. Lưu ý phải thả cá từ từ xuống nước, tránh đứng đổ từ trên cao, có thể khiến cá bị va đập và chết, cũng không nên thả thẳng túi nylong đựng cá xuống nước để tránh gây ô nhiễm môi trường.
