Cần nâng tầm giá trị Công viên địa chất toàn cầu Non nước Cao Bằng

Công viên địa chất toàn cầu (CVĐCTC) - một danh hiệu đối với một vùng di sản có giá trị về mặt địa chất mang tính lịch sử bao gồm dư địa khảo cổ, văn hóa, sinh thái vừa được UNESCO trao cho vùng địa lý Non nước Cao Bằng. Khái niệm này không mới, bởi nó đã được trải nghiệm ở Cao nguyên Đồng Văn (Hà Giang), Vịnh Hạ Long, hay là vùng địa chất núi lửa Tây Nguyên đang bước vào quá trình trình diện để được công nhận. Điều đáng nói là tất cả các vùng địa lý này có sẵn một giá trị nguyên bản nhưng chưa được khai thác một cách hiệu quả nhất.

Giá trị nguyên bản

Trên lãnh thổ Việt Nam, các vùng có giá trị địa chất gồm Vịnh Hạ Long, Cao nguyên đá Đồng Văn, Cao Bằng, đảo Lý Sơn, Vùng địa chất núi lửa hạ nguồn sông Serepok.., trong đó Non nước Cao Bằng là một vùng rộng lớn với diện tích hơn 3.275km2, nằm trên 9 huyện của tỉnh Cao Bằng gồm Hà Quảng, Trà Lĩnh, Quảng Uyên, Trùng Khánh, Hạ Lang, Phục Hòa và một phần diện tích các huyện Hòa An, Nguyên Bình và Thạch An. Đây là vùng khí hậu Đông Bắc đất nước ta, là địa bàn cư trú hơn 250.000 người thuộc 9 dân tộc ít người.

Theo hồ sơ khoa học của UNESCO, Non nước Cao Bằng có các dạng địa hình, cảnh quan đá vôi hết sức phong phú, đa dạng như các tháp, nón, thung lũng, hang động, hệ thống hồ - sông - hang ngầm liên thông... phản ánh một chu kỳ tiến hóa karst hoàn chỉnh ở vùng nhiệt đới. Cùng với đó là nhiều kiểu loại di sản địa chất khác như các hóa thạch cổ sinh, ranh giới giữa các phân vị địa chất, đứt gãy, các loại hình khoáng sản… Tất cả cùng minh chứng cho lịch sử phát triển địa chất phức tạp, kéo dài đến hơn 500 triệu năm ở vùng đất này.

Như vậy, phải khẳng định rằng, giá trị nguyên bản của CVĐCTC Non nước Cao Bằng là giá trị mang tính khoa học. Giá trị này luôn kích thích khao khát khám phá sự kỳ diệu của tự nhiên, làm dày thêm hiểu biết về dư địa chí và niềm vui được đóng góp vào việc giữ gìn môi sinh của con người. Là CVĐCTC thứ 2 của Việt Nam sau Cao nguyên đá Đồng Văn, Non nước Cao Bằng có cơ hội tránh đi những bất cập về bảo tồn và khai thác mà Hà Giang đã gặp phải, đồng thời phát triển lên một mức cao hơn những bài học có được trong lĩnh vực này.

Tất cả mới chỉ đang bắt đầu

Chúng tôi may mắn có mặt tại vùng Non nước Cao Bằng trong thời điểm tỉnh Cao Bằng vừa đón nhận niềm vui UNESCO chính thức công nhận danh hiệu CVĐCTC cho vùng đất này. Dù là mảnh đất địa đầu tổ quốc, giáp biên giới với phần lớn đất đai trên cao và hẻo lánh, nhưng tất cả cảnh quan và con người ở đây bình yên và hoang sơ như vốn có. Với 215 di tích văn hóa lịch sử được xếp hạng, cảnh quan mới mẻ hấp dẫn, văn hóa đầy bản sắc và có chiều sâu, Cao Bằng được đánh giá đầy tiềm lực để phát triển toàn diện.

Một trong những điểm nhấn quan trọng của CVĐCTC Non nước Cao Bằng là Thác Bản Giốc - một thác nước nằm trong nhóm ít những thác nước nằm trên đường biên giới đẹp nhất thế giới thì đã được 2 quốc gia chung đường biên giới là Việt Nam và Trung Quốc khai thác ổn định từ nhiều năm nay. Tại Trà Lĩnh, địa danh hồ Thang Hen với 36 hồ liên thông cùng các hang ngầm kỳ thú, núi thủng Nậm Trá hoàn toàn là một nơi hoang sơ và có cảnh quan tuyệt đẹp, kỳ thú. Chưa kể tới điều hấp dẫn hơn cả là cuộc sống sinh hoạt đầy sắc màu của cộng đồng các dân tộc thiểu số sinh sống trong vùng di sản.

UBND tỉnh Cao Bằng đã ban hành kế hoạch và thành lập ban chỉ đạo xây dựng CVĐCTC từ cách đây 2 năm. Ba tuyến du lịch trong vùng CVĐC được hình thành gồm có tuyến du lịch cụm phía tây “Khám phá Phja Oắc - vùng núi của những đổi thay” (Nguyên Bình); tuyến du lịch cụm phía bắc “Hành trình về nguồn cội” (Hòa An, Hà Quảng); tuyến du lịch cụm phía đông “Trải nghiệm văn hóa bản địa ở xứ sở thần tiên” (Trà Lĩnh, Quảng Uyên, Trùng Khánh, Hạ Lang). Như vậy, 3 nhóm vấn đề giá trị cảnh quan, giá trị lịch sử và giá trị của truyền thống văn hóa lâu đời của Cao Bằng đều được đưa vào khai thác. Trong đó có nhiều sáng kiến về sinh kế, bảo tồn và phát triển du lịch được đưa ra.

Cao nguyên đá Đồng Văn những năm gần đây đã kiến tạo nên một hiện tượng du lịch hấp dẫn dành cho giới trẻ vì cảnh quan đẹp, hoang sơ và lạ lẫm. Nhưng nhìn lại nỗ lực của địa phương để bồi đắp cho hình ảnh của một CVĐCTC thì dường như không gây bất cứ ấn tượng nào. Cho đến bây giờ, phát hiện về các hóa thạch cổ sinh gần như chẳng ai biết đến. Các tấm bảng ghi chép về các giá trị này để ngoài trời hư hỏng dần trong quên lãng. Tài liệu về vận động tạo sinh, giá trị về địa chất địa mạo không được phổ biến rộng rãi. Người địa phương thì càng không có hiểu biết gì về giá trị khoa học vượt trội này. Các đứt gãy địa chất, hang ngầm, hẻm vực sâu nhất nhì trên thế giới - tất cả đều mờ nhạt và không được quan tâm. Theo tự nhiên, những gì không được bảo toàn thì sẽ hao hụt theo thời gian - và đó là tương lai gần, điều đáng lo ngại cho màu sắc văn hóa của vùng đất đặc biệt này.

Tương tự như vậy, vào thời điểm này, Non nước Cao Bằng vẫn chỉ dừng ở tiềm năng, chưa có đủ dịch vụ khai thác. Hạ tầng giao thông ở mức thấp, không tiện nghi tối thiểu. Thay vì phải gán cho cảnh quan bao nhiêu câu chuyện huyền thoại không có thật truyền khẩu đã quá tẻ nhạt và không có màu sắc riêng, đã đến lúc trả lại cho cảnh quan đúng giá trị nguyên bản, khai thác di sản bằng nội lực tự thân nó. Đó mới là hành trình lâu dài và bền vững.