Không biết ăn gì
“Không biết ăn gì” – đó là câu trả lời ngán ngẩm của bà Phan Thị Lượng (ở quận Gò Vấp, TPHCM): “Xem ti vi thấy sợ quá. Cái gì cũng ướp hóa chất như vậy thì sao mà không bệnh tật cho được”. Bà Lượng cho biết, nhiều năm qua, gia đình bà đã phải cố gắng cải thiện nguồn thức ăn sạch bằng cách tận dụng khoảng sân nhỏ để trồng rồng rau trong thùng xốp. Mỗi ngày, bà đi chợ để mua thêm đồ ăn mặn và trái cây.
Câu hỏi của bà Lượng cũng là câu hỏi của rất nhiều người dân, khi mà vấn đề thực phẩm bẩn ngày càng nhức nhối. Như thống kê từ năm 2011-2016, cả nước đã thành lập 153.493 đoàn thanh tra, kiểm tra liên ngành với sự tham gia của các ngành chức năng, tiến hành kiểm tra tại 3.350.035 cơ sở thì phát hiện 678.755 cơ sở vi phạm.
Bên cạnh đó, tình hình ngộ độc thực phẩm và các bệnh truyền qua thực phẩm diễn ra khá nghiêm trọng. Trung bình có 167,8 vụ/năm với 5.065,8 người mắc/năm và 27,3 người chết do ngộ độc thực phẩm/năm. Giai đoạn 2011 – 2016, đã ghi nhận 7 bệnh truyền qua thực phẩm làm 4.012.038 người mắc bệnh với 123 người chết. Trung bình mỗi năm có 668.673 ca bệnh và 21 người chết. Mỗi năm có khoảng 70.000 người chết do ung thư và hơn 200 ngàn ca phát hiện mới, trong đó có một phần nguyên nhân từ việc sử dụng thực phẩm không an toàn.
Đó quả là những con số đáng lo ngại và khiến người dân bất an, nhất là những người dân sống tại các đô thị lớn, không thể tự trồng trọt, chăn nuôi. Tại một thành phố lớn và đông dân như TPHCM thì đa phần nông sản phải nhập từ các tỉnh. Việc sản xuất nông nghiệp tại TP này chỉ đáp ứng được khoảng 20-30% nhu cầu của người dân. Do phải nhập khẩu nông sản nên càng khó quản lý và truy xuất nguồn gốc khi có sự cố về an toàn thực phẩm.
Tại một cuộc họp về an toàn vệ sinh thực phẩm, BS Lê Trường Giang, Chủ tịch Hội Y tế công cộng TP đã tỏ ra chán ngán cho rằng, tình trạng an toàn thực phẩm tại TPHCM như một “ma trận” và không dễ quản lý. Vì người dân hoàn toàn không thể nhận biết được những chất độc hại có trong thực phẩm và không thể đưa ra sự lựa chọn đúng.
Bà Nguyễn Thanh Hà, Phó Giám đốc Cty TNHH Quản lý và Kinh doanh Chợ Nông sản Thủ Đức cho biết, đa phần nông sản nhập về chợ là từ các tỉnh khác đổ về, do thương lái thu mua nên việc quản lý rất khó khăn. Theo bà Hà, lượng hàng hóa vào chợ bình quân hằng đêm có từ 3.400 tấn - 3.700 tấn. Trong đó, mặt hàng rau trên 1.600 tấn/ngày; rau có xuất xứ trừ Trung Quốc hơn 200 tấn. Mặt hàng trái cây nhập về ngày thường trên 1.900 tấn, trong đó có đến 400 tấn trái cây Trung Quốc.
Bà Hà cũng cho biết, thời gian qua, cơ quan này đã ghi nhận tình trạng sử dụng chất phụ gia, hóa chất cho thực phẩm như: Củ cải dùng chất tẩy trắng, dùng chất ướp sả giúp cây luôn xanh tươi, ủ chuối bằng hóa chất, măng có chất vàng ô, rau muống ngâm hóa chất cho lá xanh lâu… Trong khi đó, bà Lý Kim Chi, Chủ tịch Hội Lương thực – Thực phẩm TPHCM thì khẳng định, 80% quán hủ tiếu, bánh canh, bún bò, phở sử dụng hóa chất làm mềm để nấu xương.
 |
Lực lượng chức năng phát hiện thực phẩm bẩn. |
Quản lý thực phẩm phải từ gốc
Vào tháng 3 vừa qua, TPHCM đã chính thức ra mắt Ban Quản lý An toàn thực phẩm (ATTP). Đây là mô hình được thành lập trên cơ sở tổ chức lại Chi cục An toàn vệ sinh thực phẩm thuộc Sở Y tế và một số bộ phận trực thuộc các phòng, chi cục thuộc Sở Nông nghiệp và Phát triển Nông thôn, Sở Công thương. Việc quản lý thực phẩm sẽ được quy về một mối. Đơn vị này được quyền giám sát và xử phạt ngay khi phát hiện vi phạm.
Sau 3 tháng thành lập Ban, PGS.TS Phạm Khánh Phong Lan, Trưởng Ban quản lý ATTP cho biết, thời gian đầu, đơn vị này vẫn phải tập trung xây dựng lực lượng, đặc biệt là các đội thanh tra ATTP xuống tận các quận - huyện, chợ đầu mối. Đây là thời gian còn quá sớm để có thể nói về tính hiệu quả của mô hình này. Thế nhưng theo bà Phạm Khánh Phong Lan, việc quản lý thực phẩm quy về một mối giúp rút ngắn quy trình, công khai, minh bạch và tránh chồng chéo như trước đây.
Trước đây, quản lý thực phẩm theo chiều ngang, từ trang trại tới bàn ăn. Tức là từ trang trại thì chăn nuôi trồng trọt là việc của Sở Nông nghiệp quản lý, giai đoạn phân phối lên thị trường là việc của Sở Công thương, đến bàn ăn là việc của Sở Y tế. Sau một thời gian áp dụng, mô hình này cho thấy những lỗ hổng lớn. Một sản phẩm có tới 3 Sở quản lý nhưng khi xảy ra vấn đề thì việc quy trách nhiệm vô cùng khó. Sau mô hình này, việc quản lý thực phẩm lại dựa trên Luật An toàn vệ sinh thực phẩm. Việc quản lý chia theo từng nhóm. Sở Nông nghiệp quản lý 9 mặt nhóm rau củ, thịt thà, thủy hải sản… Sở Công thương quản lý 5 nhóm, Sở Y tế quản lý 5 nhóm.
Thế nhưng, theo PGS Phong Lan, việc quản lý theo nhóm như thế này vẫn vô cùng bất cập, bởi mỗi sở, ngành chỉ quản lý theo sở trường của mình. Ví như Sở Nông nghiệp có thể quản lý tốt giai đoạn đầu (giai đoạn trồng trọt, chăn nuôi…) với 9 nhóm hàng. Thế nhưng, khi ra thị trường, bước vào giai đoạn phân phối, Sở này khó lòng quản lý tốt bởi thiếu công cụ, phương tiện quản lý. Và tới gian đoạn bàn ăn của người dân thì việc quản lý gần như “xa tầm tay”.
Hai Sở Công thương và Y tế cũng vậy, khó quản lý tốt các giai đoạn của nhóm sản phẩm: “Vấn đề đặt ra là cần một mô hình duy nhất, tập trung sức mạnh để quản lý thực phẩm, khi cần quy trách nhiệm cũng rất dễ vì chỉ có một đơn vị. Việc quy về 1 mối vừa dễ cho quản lý vừa dễ cho các doanh nghiệp, người dân trong việc cấp phép, rút ngắn thủ tục hành chính, không phải chạy đôn chạy đáo từ sở này qua sở khác mất thời gian”.
Bà Phong Lan cho rằng, cái khó hiện nay là chưa có chế tài xử phạt, cơ chế thanh tra và nhân sự, trang thiết bị: “UBND TPHCM giao cho chúng tôi rất nhiều nhiệm vụ. Đặc biệt là kiểm soát 3 chợ đầu mối để toàn bộ nông sản thực phẩm khi về TPHCM phải đạt chuẩn. Trong khi đó, đơn vị chúng tôi thiếu rất nhiều trang thiết bị, đặc biệt là thiết bị xét nghiệm nhanh. Đây là dụng cụ quan trọng sàng lọc thực phẩm trước khi tiến hành quy trình xét nghiệm. Nếu không có dụng cụ này thì việc kiểm tra, thanh tra chỉ đơn thuần là đi kiểm tra giấy tờ. Nhưng mà bằng nhiều cách, chúng tôi kiên quyết phải giải quyết những khó khăn này”.
