Lĩnh vực Y học: Nhà khoa học Việt tìm ra chất ức chế tế bào ung thư máu từ gạo
Tháng 10.2022, tạp chí Cancers đã công bố công trình nghiên cứu do GS.TS Trần Đăng Xuân, Trưởng phòng thí nghiệm Sinh lý thực vật và Hóa sinh, Đại học Hiroshima (Nhật Bản) với đồng nghiệp, gồm Trợ lý Giáo sư TS Nguyễn Văn Quân, TS Lã Hoàng Anh, cùng GS.TS Takami Akiyoshi và Thạc sĩ Vũ Quang Lâm tại Đại học Y khoa Aichi thực hiện. Công trình nghiên cứu tiềm năng chống ung thư máu của các hợp chất momilactone A và B (MA và MB) chiết xuất từ lúa gạo.
Trong nghiên cứu này, lần đầu tiên các nhà khoa học chỉ ra tiềm năng tiêu diệt các tế bào ung thư máu bao gồm lơ xê mi cấp tiền tủy bào và đa u tuỷ xương của Momilactones A, B (MA, MB) cùng hỗn hợp của chúng (MAB) với tỉ lệ 1:1. Cụ thể, MB và MAB cho thấy khả năng ức chế sự phát triển của tế bào ung thư vượt trội so với thuốc chữa ung thư phổ biến là doxorubicin và arsenic trioxide (ATO), tương đương với all-trans retinoic acid (ATRA).
Bằng các thí nghiệm chuyên sâu, GS Trần Đăng Xuân và cộng sự đã làm rõ cơ chế tiêu diệt tế bào ung thư của momilactone. Cụ thể, các hợp chất này có thể thúc đẩy quá trình tự chết của tế bào ung thư bằng cách điều hòa các protein liên quan (p-38, BCL-2, và caspase-3). Ngoài ra, momilactone có thể ngăn chặn chu kỳ tế bào tại pha G2 bằng cách kích hoạt protein p-38 và ức chế hoạt động của phức hợp CDK1 và cyclin B1. Bằng cách đó, momilactone làm tế bào ung thư không thể phân chia được. Đặc biệt, momilactone cho thấy ảnh hưởng không đáng kể đến tế bào khoẻ mạnh.
Việc phát hiện đặc tính gây độc tế bào chống lại tế bào ung thư của momilactone được kỳ vọng là tiền đề cho các nghiên cứu và phát triển của các loại thuốc điều trị ung thư hiệu quả dựa trên momilactone trong tương lai.
Lĩnh vực thiên văn học: Từ hạt bụi đến ngôi sao sáng trên bầu trời
Tháng 10.2022, Hiệp hội Thiên văn học Hàn Quốc trao tặng “Giải thưởng Khoa học” cho PGS.TS Hoàng Chí Thiêm (43 tuổi), Viện nghiên cứu khoa học thiên văn và vũ trụ Hàn Quốc, Đại học khoa học và công nghệ Hàn Quốc. Đây là giải thưởng hằng năm vinh danh một nhà khoa học (đang làm việc tại Hàn Quốc) có thành tựu nghiên cứu xuất sắc và được chứng minh qua những công trình nghiên cứu có ý nghĩa cao, được ghi nhận bởi cộng đồng quốc tế. Hiệp hội gồm 1.000 thành viên, là các nhà thiên văn chuyên nghiệp, nghiên cứu sau tiến sĩ, nghiên cứu sinh tại các trường Đại học và Viện nghiên cứu ở Hàn Quốc.
Đây là nhà khoa học Việt đầu tiên nhận giải thưởng thiên văn Hàn Quốc. PGS Thiêm được trao giải với công trình nghiên cứu chính về quá trình định hướng của các hạt bụi trong vũ trụ. Ông cùng các cộng sự xây dựng được mô hình lý thuyết hoàn chỉnh để giải thích và định lượng sự định hướng của các hạt bụi trong vũ trụ do sự tác động của mômen xoắn bức xạ. Nghiên cứu khám phá ra các hiệu ứng vật lý mới như hiệu ứng phân mảnh do lực ly tâm bởi xoắn bức xạ và xoắn cơ học. Các kết quả này được kiểm nghiệm bằng quan sát thiên văn và trở thành nền tảng lý thuyết để giải thích hiện tượng phân cực của ánh sáng, góp phần thúc đẩy việc ứng dụng của kỹ thuật phân cực vào việc đo đạc từ trường trong vũ trụ dùng các kính thiên văn lớn nhất thế giới như ALMA.
PGS Hoàng Chí Thiêm hiện là nghiên cứu viên cấp cao tại Viện Khoa học vũ trụ và Thiên văn Hàn Quốc (KASI), đồng thời là Phó giáo sư tại Đại học khoa học và công nghệ Hàn Quốc. Ông nhận bằng tiến sĩ tại Đại học Wisconsin-Madison, Mỹ năm 2012, sau đó được giải thưởng dành cho nghiên cứu sau tiến sĩ của Viện Vật lý thiên văn lý thuyết Canada và Quỹ Humboldt (Đức). Hướng nghiên cứu chính của ông là về bụi và từ trường trong vũ trụ, nhằm làm sáng tỏ nguồn gốc các ngôi sao, hành tinh và sự tồn tại của sự sống trong vũ trụ.
Lĩnh vực công nghệ: 3 nhà khoa học nhận giải về ứng dụng tính toán lượng tử
Năm qua, nhóm 3 giáo sư gồm Nguyễn Ngọc Tú, Đinh Ngọc Thắng, Vũ Văn Tuyên nhận giải thưởng và tài trợ từ Quỹ Nghiên cứu khoa học Mỹ (NSF) có giá trị lên tới 600.000 USD cho Dự án nghiên cứu về ứng dụng tính toán lượng tử và mạng lượng tử vào hệ thống lưới điện thông minh.
Đây là 1 trong 4 dự án trong chương trình hơp tác giữa Bộ Năng lượng Mỹ (United States Department of Energy) và Quỹ Nghiên cứu khoa học Mỹ (United States National Science Foundation) năm 2022.
Công nghệ lượng tử được dự báo trong tương lai sẽ mang đến cuộc cách mạng thay đổi “thế giới” trong hầu hết các lĩnh vực như tài chính và quốc phòng; giúp rút ngắn thời gian tạo ra vaccin, và dược phẩm mới; tăng hiệu suất của các nguồn năng lượng tái tạo, nâng cao năng lực dự đoán biến đổi khí hậu. Máy tính lượng tử sẽ vượt qua các hệ thống siêu máy tính nhị phân lớn nhất thế giới về khả năng tính toán. Trong khi đó, mạng lượng tử sẽ mang đến một phương thức bảo mật mới cho việc truyền nhận dữ liệu trên không gian mạng dựa trên các nguyên tắc của cơ học lượng tử.
Sắp tới, nhóm ba phòng thí nghiệm sẽ có nhiều hoạt động hợp tác với các cơ sở đào tạo và nghiên cứu tại Việt Nam như là Viện Hàn lâm Khoa học và Công nghệ Việt Nam, Đại học Quốc gia Hà Nội, Đại học Bách khoa TPHCM để chia sẻ kinh nghiệm, tầm nhìn về lượng tử, điện thông minh. Đây là một trong những hoạt động thiết thực của đội ngũ tri thức người Việt tại nước ngoài nhằm đóng góp cho nền khoa học nước nhà.
Lĩnh vực lập trình: Đoạt hạng nhất thế giới tại IEEExtreme
Ba sinh viên của trường Đại học Khoa học Tự nhiên TPHCM (thuộc khối Đại học Quốc gia TPHCM) đã đoạt hạng nhất thế giới trong cuộc thi lập trình sinh viên IEEExtreme lần 16 năm 2022 diễn ra hồi tháng 10.
Đó là các sinh viên Lê Bảo Hiệp, Nguyễn Vũ Đăng Huy, Hồ Ngọc Vĩnh Phát. Trong đó, nổi bật nhất là Hồ Ngọc Vĩnh Phát là người từng liên tiếp đoạt hai Huy chương Bạc tại các kỳ thi Olympic tin học Châu Á - Thái Bình Dương, Olympic tin học quốc tế 2021 và Nguyễn Vũ Đăng Huy, Huy chương Đồng Olympic Tin học Châu Á - Thái Bình Dương 2021.
Nhóm sinh viên HCMUSBurnedTomatoes cũng chính là đội tuyển vô địch ICPC khu vực Châu Á 2021 và sẽ đại diện Việt Nam tham dự chung kết quốc tế ICPC (World Finals ICPC) tổ chức tại Ai Cập trong năm 2023.
EEEXtreme là cuộc thi Programming Competition do IEEE (Institute of Electrical and Electronics Engineers) tổ chức, với hơn 12.000 sinh viên từ hơn 600 trường tham dự hằng năm. Năm 2022, cuộc thi có 6.373 đội đăng ký và 4.271 đội (gồm hơn 12.000 sinh viên) chính thức dự thi trên toàn thế giới.
Lĩnh vực thể thao: Lần đầu vô địch cờ tướng thế giới
Tại Giải Vô địch Cờ tướng thế giới 2022 diễn ra tại Malaysia từ ngày 23 đến 29.10 với sự tham dự của các đội tuyển đến từ 10 quốc gia, vùng lãnh thổ trên thế giới, Việt Nam đoạt Huy chương Vàng lịch sử nội dung đồng đội.
Theo điều lệ thi đấu ở nội dung nam, các kỳ thủ thi đấu 9 ván theo hệ Thụy Sĩ để chọn ra nhà vô địch cá nhân. Hai kỳ thủ nam có thứ hạng tốt nhất của mỗi đội sẽ được cộng thành tích, làm căn cứ để xếp hạng cho nội dung đồng đội nam. Mặc dù không đoạt ngôi vô địch cá nhân, nhưng hai kỳ thủ của Việt Nam là Nguyễn Thành Bảo và Lại Lý Huynh đã xuất sắc không để thua một ván đấu nào.
Qua 9 ván đấu, Thành Bảo có 4 ván thắng, 5 ván hòa, đạt 13 điểm (đoạt Huy chương Đồng cá nhân), trong khi Lại Lý Huynh có 3 ván thắng, 6 ván hòa, được 12 điểm (xếp hạng 4 chung cuộc). Với kết quả này, đồng đội nam của Việt Nam đoạt Huy chương Vàng vì có chỉ số cao hơn hai đối thủ là Trung Quốc đoạt Huy chương Bạc và Hồng Công (Trung Quốc) đoạt Huy chương Đồng.
Đây là tấm Huy chương Vàng lịch sử của cờ tướng Việt Nam bởi các kỳ thủ Trung Quốc luôn thống trị tuyệt đối các nội dung của bộ môn này trong nhiều năm qua.
Lĩnh vực tin học: Việt Nam vô địch tin học văn phòng thế giới
Với thành tích đoạt 4 huy chương (2 HCV, 1 HCB, 1 HCĐ) tại cuộc thi Vô địch Tin học văn phòng thế giới 2022, Việt Nam vươn lên vị trí số 1 toàn đoàn.
Bốn gương mặt xuất sắc mang về thành tích vẻ vang cho Việt Nam tại sân chơi tin học lớn nhất thế giới gồm: Bùi Công Minh (Trường THCS và THPT Nguyễn Tất Thành, Hà Nội) giành Huy chương Vàng thế giới môn Powerpoint 2016; Nguyễn Duy Phong (Trường ĐH Bách khoa Hà Nội) giành Huy chương Vàng thế giới Microsoft Excel 365 Apps và Office 2019; Nguyễn Trọng Khải (Trường ĐH Khoa học và công nghệ Hà Nội) giành huy chương bạc thế giới môn Microsoft Word 365 Apps và Office 2019) và Đào Ngọc Tùng Chi (Trường ĐH Ngoại thương) giành Huy chương Đồng thế giới môn Microsoft Word 2016.
Đây cũng là lần đầu tiên trong lịch sử 13 năm tham gia tranh tài tại đấu trường tin học lớn nhất thế giới, Đội tuyển Việt Nam vươn lên vị trí top 1, lập cú đúp 2 Huy chương Vàng ở 2 nội dung thi và đạt tổng cộng tới 4 Huy chương.
Cuộc thi Vô địch Tin học văn phòng thế giới (MOS World Championship) là sân chơi quốc tế dành cho học sinh, sinh viên độ tuổi từ 13 đến 22 với quy mô toàn cầu nhằm tìm kiếm, tôn vinh những tài năng tin học xuất sắc nhất trên thế giới về kỹ năng sử dụng các ứng dụng tin học văn phòng.
Lĩnh vực môi trường: Ba nữ sinh Việt thắng giải môi trường 100.000USD
Earth Prize 2022 của Thụy Sĩ trao giải nhất cho nhóm học sinh Việt Nam với ý tưởng băng vệ sinh phân hủy sinh học từ vỏ thanh long. Giải thưởng này lên tới 100.000USD.
Nhóm học sinh gồm Trần Quỳnh Anh (15 tuổi, TP HCM), Bùi Tú Uyên (17 tuổi, Hà Nội) và Lương Anh Khánh Huyền (16 tuổi, Hà Nội) thắng giải cao nhất của cuộc thi Earth Prize 2022, thông tin từ Đại sứ quán Thụy Sĩ tại Việt Nam. 3 cô gái đã vượt qua 650 đội thi thuộc 516 trường học từ 114 quốc gia và vùng lãnh thổ.
Từ tháng 9.2021, những lời kêu gọi cộng đồng, xã hội tham gia “giải cứu nông sản” với các điểm bán thanh long rẻ tràn khắp các thành phố lớn như Hà Nội khiến các cô gái thế hệ GenZ chú ý. Nhận thấy loại nông sản này có thể sử dụng như một chất liệu dễ phân hủy, Quỳnh Anh (Dorothy), Uyên và Huyền đã nghĩ đến dự án sản xuất băng vệ sinh thân thiện với môi trường - điều gần như chưa xuất hiện tại thị trường Việt Nam.
Là người phụ trách chính kỹ thuật, Uyên cho biết nhóm tận dụng fiber và pectin có trong vỏ thanh long để tạo sản phẩm với khả năng thấm hút tốt. Cụ thể fiber dùng trong lớp chính thấm hút và pectin làm màng sinh học bọc lớp ngoài chống tràn. Nhóm nữ sinh cùng nhau phân tích tính chất lý hóa của thanh long, chiết sợi fiber để kiểm nghiệm cũng như làm sản phẩm mẫu thô.
Tú Uyên nói, việc nghiên cứu và tìm hiểu về cách xử lý nguyên liệu để tạo ra sản phẩm là phần khó nhất. “Vì là nguyên liệu mới nên sẽ mất nhiều thời gian hơn để xử lý”, cô nói.
Suốt quá trình xây dựng ý tưởng cả 3 nữ sinh chưa từng gặp mặt trực tiếp do COVID-19, vị trí địa lý và lịch trình học. Nhóm giữ liên lạc qua mạng xã hội và làm việc trực tuyến mỗi khi cần thảo luận. Trước đó, các cô gái gặp nhau tại một lớp học thêm và phát hiện có chung niềm đam mê với các vấn đề môi trường. Thành viên Trần Quỳnh Anh (học sinh của International School Ho Chi Minh City) cho biết họ đặt tên nhóm là “Adorbsies”, có nghĩa là những thứ dễ thương.
Đây là năm đầu tiên giải thưởng được Earth Foundation - tổ chức phi lợi nhuận có trụ sở tại Geneva, Thụy Sĩ, thực hiện, nhằm giới thiệu những ý tưởng và dự án có tiềm năng nhất để giải quyết các vấn đề môi trường. Cuộc thi dành cho học sinh từ 13 đến 19 tuổi trên toàn cầu với tổng giá trị giải thưởng 200.000USD. Giải nhất trị giá 100.000USD trao cho đội có dự án có tiềm năng nhất. Ba đội giải nhì sẽ được nhận 25.000USD và 25.000USD còn lại sẽ được trao cho một cố vấn và một nhà giáo dục.
