Với tính năng đa dạng, nguồn thông tin phong phú, Internet cho phép người dùng tiếp nhận, chia sẻ và chọn lọc thông tin một cách có hiệu quả, vượt qua trở ngại về không gian và thời gian, vượt qua khoảng cách giữa các thế hệ. Nó giúp nâng cao vai trò của mỗi công dân trong việc tạo lập quan hệ và tập hợp quanh mối quan tâm chung, thúc đẩy sự liên kết các tổ chức xã hội.
Từ tính đa dạng và sự gia tăng ngày càng nhanh số lượng người sử dụng, Internet đã làm thay đổi nhiều thói quen cũ và hình thành những biểu hiện mới trong tư duy, lối sống, văn hóa... Không tùy thuộc vào độ tuổi, những ai có “tập tính” mới do sử dụng Internet thì có thể tự coi mình thuộc về “thế hệ @”.
***
Sự kết nối của con người qua Internet có nhiều mục đích và cách thức khác nhau. Mặt tích cực của sự kết nối và những tiện ích của Internet mang lại cho cộng đồng nhiều cơ hội trong học tập, giao tiếp và nghề nghiệp.
Những thành viên trong các mạng xã hội liên kết hợp tác với nhau thành các nhóm người có cùng sở thích, cùng sự quan tâm, cùng ý nguyện có thể gặp gỡ, trao đổi trên mạng rồi tiến tới sinh hoạt offline, nhiều nhóm cộng đồng có tính chất tích cực từ “mạng ảo” đã xuất hiện trong “đời thực” như tổ chức các hoạt động thiện nguyện; những sinh hoạt văn hóa lành mạnh; nhóm các bà mẹ trẻ trao đổi kinh nghiệm nuôi dạy con cái; nhiều nhóm chia sẻ sở thích du lịch kết hợp việc làm từ thiện ở vùng cao biên giới hẻo lánh; những nhóm quan tâm đến các vấn đề lịch sử văn hoá Việt Nam lập diễn đàn trao đổi tranh luận, những nhóm tìm về các giá trị văn hoá cổ xưa như đồ cổ sách cũ, chưa kể nhiều nhà văn nhà thơ đã sử dụng mạng xã hội để trực tiếp đưa tác phẩm đến với bạn đọc, qua sự tương tác với bạn đọc để hoàn chỉnh tác phẩm của mình...
Nhiều cuộc trao đổi tranh luận quanh các vấn đề chính trị - xã hội cũng đã giúp nâng cao nhận thức của người dân về nhiều mặt.
Sự kết nối bằng nhiều hình thức, phổ biến nhất là mạng xã hội, tuy rộng lớn, đa dạng và phức tạp nhưng cũng chính là cái màng lọc mà mỗi người có thể sử dụng để tìm ra những gì phù hợp với sở thích, khả năng, suy nghĩ và hành động của mình.
Nó cho mỗi người cơ hội rèn luyện, khả năng chọn lựa thông tin, từ đó góp phần không nhỏ vào việc định hình và phát triển nhân cách, ý thức công dân. Internet tạo ra phương tiện để con người bày tỏ thái độ và hành vi vì cộng đồng, khuyến khích tinh thần trách nhiệm với chính mình thông qua ứng xử xã hội.
Bên cạnh những mặt tích cực thì việc kết nối và giao tiếp qua Internet cũng gây không ít “phiền toái” cho người dùng đặc biệt là lớp trẻ. “Mạng” giúp thông tin nhanh hơn, phong phú và dễ kiểm chứng hơn nên thông tin ngày càng tăng độ chính xác. Tất nhiên cùng với đó còn có những “fake news” hoặc thông tin cá nhân bị lợi dụng. Nhưng yêu cầu về sự chính danh trong kết nối qua Internet cũng chính đáng như khi kết nối trong cuộc sống thực.
Chỉ cần lướt qua facebook cũng có thể biết được vài nét về “chủ nhân” qua việc bày tỏ quan điểm, thái độ về xã hội hay về một sự việc nào đó. Nếu một facebooker không công khai thông tin cá nhân ở vài mục cơ bản, avatar không phải hình ảnh “chính chủ”, không post hình ảnh, note và status... sẽ làm người khác “cảnh giác” khi giao tiếp, thậm chí sẽ không kết nối với một facebook như vậy. Kết nối, dù trên mạng, cũng là giao tiếp giữa những con người, đứng trong bóng tối mà chìa tay ra khác gì... bóng ma, tiềm ẩn nhiều rủi ro, bất an.
Một đặc điểm của giao tiếp thời đại Internet là sự bình đẳng: Trên mạng mỗi người đều có quyền tự do bày tỏ, bộc lộ, phản đối, tán thành... thì cũng phải chấp nhận người khác như thế. Ứng xử thế nào sẽ nhận được thái độ như vậy của phần lớn người tham gia tương tác.
Việc bàn luận từ chính trị xã hội đến khoa học, từ tình yêu hôn nhân gia đình đến công việc sự nghiệp... nếu bản thân người đưa ra vấn đề không biết giới hạn thì sẽ khó mà kiểm soát những ý kiến tham góp, tích cực có tiêu cực cũng không ít.
Mặt khác, sự đa dạng là một thuộc tính của bình đẳng, chấp nhận sự đa dạng không có nghĩa là đồng ý hay tán thành mọi ý kiến, bình đẳng không phải là có thể “ném đá” và phản ứng vô văn hóa khi có khác biệt. Nếu không có tính chất bình đẳng, Internet không thể có chức năng công khai, minh bạch thông tin. Đây là điều kiện quan trọng nhất hiện nay để thúc đẩy xã hội tiến bộ.
Với những tiện ích của Internet có thể thấy sự kết nối qua mạng xã hội ngày càng phát triển. Trình độ nhận thức của phần đông những người sử dụng Internet và mạng xã hội ở nước ta không thấp kém, họ biết ứng xử thích hợp trên môi trường mạng. Những cá nhân ứng xử thiếu văn hóa, không phù hợp luôn nhận được sự phê phán, thậm chí bị tẩy chay từ cộng đồng mạng xã hội.
Thế giới mạng như một tấm gương phản ánh cuộc sống, nhưng nó có bị phóng đại nhiều lần những tốt đẹp hay xấu xa của con người, của xã hội hay không lại là tùy thuộc từ góc nhìn của mỗi người vào tấm gương ấy.
Cũng như nhiều thành tựu khoa học kỹ thuật khác, Internet được sáng tạo và phát triển là nhằm phục vụ lợi ích của loài người, tuy nhiên sử dụng nó như thế nào lại phụ thuộc vào mỗi con người mỗi xã hội.
Việc sử dụng biện pháp hành chính - kỹ thuật nhằm ngăn chặn sự “tiêu cực” của Internet chỉ là giải quyết phần “ngọn” mà lẽ ra cần chăm lo từ phần “gốc”: Công cụ Internet mang lại nhiều cơ hội để cá nhân và cộng đồng, công dân và nhà nước nhận biết những hạn chế, thiếu sót, thậm chí sai lầm, từ đó có thể điều chỉnh, thay đổi trên tinh thần tự giác để xã hội ngày càng văn minh hơn, nhân bản hơn.
Đây là một đặc trưng quan trọng của xã hội hiện đại - xã hội thông tin. Sự kết nối giữa các cá nhân, giữa các cộng đồng, kết nối giữa nhà nước và dân chúng nếu nắm vững công cụ hữu ích này sẽ là điều kiện quan trọng để đất nước vững bước hội nhập vào thế giới toàn cầu.
Sài Gòn 6.12.2017
