Cải cách chính sách bảo hiểm xã hội phải tiến hành đồng bộ, toàn diện

50% người cao tuổi được hưởng lương hưu và trợ cấp hằng tháng

Phát biểu tại hội thảo, Phó Thủ tướng Vương Đình Huệ nhấn mạnh, Đảng và Nhà nước ta luôn đặc biệt quan tâm hệ thống chính sách an sinh xã hội, trong đó, một trong những trụ cột quan trọng nhất là chính sách BHXH. Quốc hội và Chính phủ đã ban hành các luật, nghị định để cải cách, phát triển chính sách BHXH phù hợp với trình độ phát triển kinh tế - xã hội từng giai đoạn. Đến nay, cả nước đã có trên 14,6 triệu người tham gia BHXH, chiếm khoảng 30,4% lực lượng lao động trong độ tuổi. Hằng năm, có từ 4 đến 5 triệu lượt người được hưởng các chế độ BHXH ngắn hạn và khoảng 150.000 người hưởng mới các chế độ BHXH dài hạn; gần 3 triệu người cao tuổi được hưởng lương hưu và BHXH hằng tháng. Nếu tính cả đối tượng hưởng trợ cấp xã hội cho người cao tuổi, người khuyết tật, người nghèo, người có công thì có trên 50% người cao tuổi ở Việt Nam được hưởng lương hưu và trợ cấp hằng tháng.

Bên cạnh kết quả đã đạt được, Phó Thủ tướng Vương Đình Huệ nêu rõ, chính sách BHXH vẫn còn những hạn chế, bất cập như: Diện bao phủ BHXH còn ở mức thấp so với các nước; Quỹ BHXH vẫn tiềm ẩn nguy cơ về mất cân đối trong trung và dài hạn, nhất là trong bối cảnh về già hóa dân số, sự chuyển dịch cơ cấu lao động, việc làm do tác động của yếu tố hội nhập kinh tế, biến đổi khí hậu và cách mạng công nghiệp 4.0; các chế độ BHXH còn chưa đa dạng và linh hoạt nên thiếu hấp dẫn; hồ sơ, thủ tục thực hiện BHXH còn chưa thực sự thuận lợi cho doanh nghiệp, người lao động. Do đó, trong thời gian tới, Phó Thủ tướng đề nghị các cơ quan tập trung khắc phục những tồn tại, hạn chế, yếu kém, tiếp tục đẩy mạnh cải cách chính sách BHXH như một công cụ quan trọng góp phần thực hiện hiệu quả chính sách an sinh xã hội và phát triển bền vững theo chủ trương của Đảng tại văn kiện Đại hội Đảng XII.

Theo đó, việc hoàn thiện chính sách BHXH là một trong những giải pháp quan trọng để tiếp tục hoàn thiện thể chế kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa, góp phần đổi mới mô hình tăng trưởng của Việt Nam đến năm 2030; gắn kết tăng trưởng kinh tế với bảo đảm phát triển bền vững, tiến bộ và công bằng xã hội. BHXH được coi là một trụ cột chính của hệ thống an sinh xã hội, góp phần quan trọng trong thực hiện tiến bộ và công bằng xã hội với quan điểm tiếp cận BHXH là quyền an sinh xã hội mang tính phổ quát, gắn với mục tiêu mở rộng phạm vi bao phủ toàn dân theo lộ trình phù hợp. Tập trung đổi mới mô hình, xây dựng hệ thống BHXH hiện đại, đa tầng, đa dạng các hình thức chế độ, linh hoạt trong thiết kế, chuyên nghiệp trong vận hành gắn với nâng cao chất lượng bảo đảm an sinh xã hội.

Tuy nhiên, Phó Thủ tướng cũng lưu ý, nhiều nước cải cách BHXH thành công, nhưng cũng nhiều nước thất bại và trở thành gánh nặng lớn cho hệ thống tài chính, tiền tệ quốc gia, kể các các nước đã phát triển thuộc Tổ chức Hợp tác và Phát triển Kinh tế (OECD). Vì vậy, cần nghiên cứu kỹ, phân tích cụ thể kinh nghiệm các nước và điều kiện áp dụng để tránh bài học thất bại, áp dụng bài học thành công.

Cải cách để xử lý các vấn đề phát sinh

Tại hội thảo, ông Phạm Trường Giang - Vụ trưởng Vụ BHXH, Bộ LĐTBXH - đưa ra thực trạng việc thực hiện chính sách BHXH hiện nay còn tồn tại những hạn chế cơ bản: Mô hình BHXH đơn tầng; quy định thời gian tham gia tối thiểu hưởng hưu trí 20 năm là quá dài; công thức lương hưu chưa thể hiện sự chia sẻ; thời gian đóng ngắn, thời gian hưởng dài; điều chỉnh lương hưu gắn chặt với điều chỉnh tiền lương người tại chức, bình quân; chính sách bảo hiểm thất nghiệp (BHTN) chưa thực hiện vai trò là công cụ quản trị thị trường lao động. Ông Giang đưa con số cụ thể, quỹ hưu trí, tử tuất hiện nay do nghỉ hưu sớm trong điều kiện dân số già hoá so với tuổi thọ ngày càng tăng đang và sẽ là gánh nặng lớn cho quỹ BHXH. Trung bình, thời gian hưởng là 24,7 năm (nam 22,5 năm, nữ là 26,9 năm). Nhưng, tiền đóng BHXH trong 28 năm (1995-2016) chỉ đủ trả trong vòng 8 năm. Cũng theo ông Giang, cân đối quỹ đòi hỏi giảm tỉ lệ thay thế (hưởng) hoặc tăng mức đóng, kéo dài thời gian lao động.

Từ những hạn chế trên, ông Giang đề xuất một số cải cách như xây dựng hệ thống BHXH đa tầng; xây dựng lộ trình điều chỉnh thời gian tối thiểu để được hưởng lương hưu xuống 15 năm, 10 năm; điều chỉnh các thông số trong công thức tính lương hưu theo hướng tăng cường chia sẻ; điều chỉnh tăng tuổi hưu đối với một số nhóm đối tượng lao động ngành nghề phù hợp; điều chỉnh lương hưu theo hướng độc lập với điều chỉnh tiền lương của người đang làm việc; chính sách BHTN thực sự đóng vai trò là công cụ quản trị thị trường lao động.

Về tổ chức thực hiện chính sách pháp luật về BHXH, ông Điều Bá Được - Trưởng ban thực hiện BHXH của BHXH Việt Nam - nêu bật những kết quả đã đạt được của BHXH, trong đó, quỹ BHXH độc lập với ngân sách Nhà nước, đây là quỹ của người lao động, được Nhà nước hỗ trợ trong một số trường hợp và bảo hộ nhằm đảm bảo an sinh xã hội bền vững. Công tác BHXH ngày càng chặt chẽ, hiệu quả, chuyên nghiệp, từng bước hiện đại hoá BHXH, thủ tục tham gia và hưởng BHXH đơn giản.

Tuy nhiên, ông Được cũng cho rằng, tỉ lệ bao phủ BHXH hiện nay còn thấp, mục tiêu đến 2020 có khoảng 50% lực lượng lao động tham gia BHXH theo Nghị quyết 21-NQ/TW là hết sức khó khăn, tiềm ẩn nguy cơ mất cân đối quỹ hưu trí trong dài hạn. Mặt khác, tốc độ già hoá dân số diễn ra rất nhanh dẫn đến số người già chiếm tỉ trọng ngày càng cao trong dân số sẽ gây áp lực lớn đối với việc đảm bảo an sinh xã hội trong tương lai gần. Hệ thống pháp luật BHXH đang trong quá trình hoàn thiện, những vấn đề mới phát sinh nếu không kịp thời xử lý sẽ gây khó khăn khi tổ chức thực hiện. Mức lương hưu của một số nhóm đối tượng rất thấp chưa đảm bảo mức sống tối thiểu, khoảng cách giữa mức lương thấp nhất và cao nhất quá xa. Một yêu cầu khác là về chất lượng dịch vụ công và cần hiện đại hoá quản lý BHXH.

Chia sẻ về kinh nghiệm quốc tế và cách tiếp cận của ILO về cải cách lương hưu và mở rộng diện bao phủ BHXH ở Việt Nam, ông Nuno Cunha - chuyên gia cao cấp về an sinh xã hội ILO - cho rằng, cần tránh những thay đổi quá nhanh đối với chương trình BHXH hiện tại mà cần tiến hành từng bước. Các quyết định phải dựa trên bằng chứng, tránh đưa ra các quyết định mà chưa đánh giá tác động của nó. Ông Nuno cho biết, Trung Quốc luôn thí điểm các thay đổi chính sách trước khi thực hiện trên diện rộng. Ngoài ra, ông Nuno cho rằng, cần khuyến khích tăng số người đóng góp, chính thức hoá nền kinh tế. Trong đó, cần có chiến lược mở rộng độ bao phủ BHXH. Ông Nuno cũng nhấn mạnh cần tăng tính minh bạch và chất  lượng dịch vụ.