Nếu năm 2015, khi cơ quan BHXH chưa có chức năng thanh tra chuyên ngành, tổng số nợ của BHXH toàn ngành là 7.061 tỉ đồng, bằng 5,19% số phải thu; thì đến năm 2017, số nợ BHXH giảm xuống còn 5.737 tỉ đồng, bằng 2,9% số phải thu. Có thể thấy, việc giao chức năng thanh tra chuyên ngành về đóng BHXH, BHTN, BHYT cho cơ quan BHXH đã góp phần bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của NLĐ.
Số nợ BHXH giảm mạnh
Theo ông Trần Đức Long - Vụ trưởng Vụ Thanh tra - Kiểm tra, BHXH Việt Nam - trong những năm qua, tình trạng nợ đóng, trốn đóng BHXH, BHYT, BHTN ngày một phổ biến với nhiều hình thức, thủ đoạn trốn đóng tinh vi hơn. Có nhiều nguyên nhân dẫn đến tình trạng này, mà chủ yếu là do nhận thức, ý thức tuân thủ pháp luật của các đơn vị sử dụng lao động chưa cao; chế tài xử phạt chưa tương xứng, chưa đủ sức răn đe với các hành vi vi phạm; công tác quản lý, xử lý vi phạm ở một số nơi còn lỏng lẻo…
Mặt khác, từ khi tổ chức công đoàn (CĐ) được giao chức năng khởi kiện (năm 2016) đến nay, tuy cơ quan BHXH và tổ chức CĐ đã có sự phối hợp chặt chẽ, nhưng chưa có hồ sơ khởi kiện DN nợ BHXH nào được tòa án tiếp nhận và đưa ra xét xử; nguyên nhân do nhiều văn bản pháp luật chồng chéo khiến việc khởi kiện không thực hiện được.
Trong bối cảnh đó, theo quy định của Luật BHXH năm 2014, từ năm 2016, ngành BHXH được giao và triển khai chức năng thanh tra đóng BHXH, BHTN, BHYT. Theo đó, năm 2017, toàn ngành BHXH đã tiến hành thanh tra chuyên ngành, thanh tra liên ngành và kiểm tra đóng BHXH, BHYT, BHTN tại 15.903 đơn vị sử dụng lao động (trong đó, Vụ Thanh tra - Kiểm tra của BHXH Việt Nam thực hiện thanh tra, kiểm tra tại 234 đơn vị).
Qua công tác thanh tra, kiểm tra, toàn ngành đã phát hiện có 42.263 lao động thuộc đối tượng tham gia BHXH, BHYT, BHTN nhưng chưa tham gia hoặc đóng thiếu thời gian tham gia với số tiền phải truy đóng (bao gồm cả lãi) là 88,179 tỉ đồng (trong đó, Vụ Thanh tra - Kiểm tra kiến nghị truy thu 24,866 tỉ đồng, chiếm 28,2%); 50.734 lao động đóng thiếu mức quy định với số tiền phải truy đóng (bao gồm cả lãi) là 47,349 tỉ đồng (trong đó Vụ Thanh tra - Kiểm tra kiến nghị thu 11,468 tỉ đồng, chiếm tỉ lệ 24,2%).
Tổng số tiền các đơn vị được thanh tra, kiểm tra nợ trước khi có quyết định thanh tra, kiểm tra là 2.776,266 tỉ đồng; số tiền nợ đóng các đơn vị đã nộp trong và sau thời gian thanh tra là 1.463,957 tỉ đồng (tỉ lệ thu hồi nợ qua công tác thanh tra, kiểm tra là 52,7%).
Về kết quả xử lý vi phạm hành chính, đã lập biên bản vi phạm hành chính trong lĩnh vực BHXH, BHYT, BHTN với 505 đơn vị sử dụng lao động, tổng số tiền xử phạt phải thu là 7,899 tỉ đồng, đến nay đã thu được 1,749 tỉ đồng.
Theo đó, nếu năm 2015, khi cơ quan BHXH chưa có chức năng thanh tra chuyên ngành đóng BHXH, BHTN, BHYT, tổng số nợ của toàn ngành là 7.061 tỉ đồng, bằng 5,19% số phải thu theo kế hoạch được chính phủ giao; thì đến năm 2017, số nợ BHXH đã giảm xuống còn 5.737 tỉ đồng, bằng 2,9% số phải thu theo kế hoạch được chính phủ giao.
Những con số trên đã cho thấy, công tác thanh tra chuyên ngành đóng BHXH, BHTN, BHYT của ngành BHXH rất hiệu quả; và quy định giao chức năng thanh tra chuyên ngành đóng cho cơ quan BHXH đã góp phần đảm bảo tốt hơn về quyền và lợi ích hợp pháp của NLĐ.
Tích cực phối hợp với các cơ quan chức năng
Có thể khẳng định, công tác thanh tra chuyên ngành đóng BHXH, BHTN, BHYT của ngành BHXH đã góp phần tích cực vào việc hạn chế tình trạng nợ đóng, chậm đóng BHXH, lạm dụng chính sách BHXH, BHYT, trục lợi các quỹ BHXH, BHYT;… Tuy nhiên, trong quá trình triển khai thực hiện chức năng thanh tra chuyên ngành đóng cho thấy, vẫn còn không ít khó khăn, vướng mắc về mặt cơ chế, chính sách cần tiếp tục sửa đổi, bổ sung để ngành BHXH thực hiện hiệu quả hơn trong công tác này, đảm bảo quyền lợi an sinh thiết thân của người dân, NLĐ.
Để triển khai có hiệu quả chức năng thanh tra chuyên ngành đóng của ngành, nhằm nâng cao tính tuân thủ pháp luật của chủ sử dụng lao động, bảo vệ quyền lợi an sinh của NLĐ, BHXH Việt Nam sẽ tập trung triển khai một số định hướng cụ thể như, tăng cường phối hợp với các bộ, ngành ở trung ương và địa phương về hoạt động thanh tra, kiểm tra tại các đơn vị sử dụng lao động theo hướng tập trung, hiệu quả trong quản lý đối tượng tham gia và thụ hưởng.
Việc phối hợp phải được cụ thể hóa từ khâu chia sẻ thông tin, xây dựng kế hoạch thanh tra, kiểm tra đến tổ chức thực hiện. Trong đó, cần nâng cao hiệu quả phối hợp với cơ quan công an tại địa phương trong công tác thanh tra chuyên ngành đóng, kiểm tra thực hiện các chế độ BHXH, BHYT, BHTN; chuyển hồ sơ sang cơ quan điều tra theo Quy chế phối hợp số 3461 ngày 16.8.2017 giữa BHXH Việt Nam và Tổng cục Cảnh sát về phối hợp trong công tác phòng, chống tội phạm và các hành vi vi phạm pháp luật BHXH, BHYT, BHTN; phối hợp với các ngành chức năng triển khai thực hiện có hiệu quả các điều luật hình sự về các hành vi vi phạm pháp luật trong lĩnh vực BHXH, BHYT, BHTN theo quy định của Luật Sửa đổi, bổ sung một số điều của Bộ Luật Hình sự, có hiệu lực kể từ ngày 1.1.2018.
Về công tác tổ chức, tiếp tục quán triệt việc giao giám đốc BHXH các tỉnh, thành phố trực tiếp phụ trách công tác thanh tra, kiểm tra và chịu trách nhiệm trước tổng giám đốc về kết quả hoạt động thanh tra, kiểm tra của địa phương.
Ngoài ra, cần quan tâm kiện toàn tổ chức bộ máy theo tinh thần đảm bảo đủ số lượng, chất lượng cơ cấu cán bộ, đặc biệt quan tâm đủ cán bộ thực hiện công tác thanh tra chuyên ngành đóng, kiểm tra giám định thanh quyết toán quỹ khám chữa bệnh BHYT và tiếp tục công tác đào tạo bồi dưỡng cán bộ làm công tác thanh tra, kiểm tra để có đủ kỹ năng, nghiệp vụ thực hiện hiệu quả nhiệm vụ được giao.
Tiếp tục bổ sung hoàn thiện các văn bản quy định, hướng dẫn thực hiện hoạt động thanh tra chuyên ngành và kiểm tra của BHXH Việt Nam; tăng cường hoàn thiện các phương pháp thực hiện thanh tra, kiểm tra; xây dựng phần mềm hỗ trợ hoạt động thanh tra, kiểm tra, rút ngắn thời gian thanh tra, kiểm tra trực tiếp.
