Thu hồi được từ thi hành án hơn 2,381 tỉ đồng
Bộ luật Hình sự (BLHS) năm 2015 (có hiệu lực thi hành từ ngày 1.1.2018) đã bổ sung các điều luật quy định về các tội danh trong lĩnh vực BHXH, trong đó có Tội gian lận BHXH, BHTN (Điều 214), Tội gian lận BHYT (Điều 215) và Tội trốn đóng BHXH, BHYT, BHTN (Điều 216).
Ngày 15.8.2019, Hội đồng Thẩm phán Tòa án Nhân dân Tối cao đã ban hành Nghị quyết số 05/2019/NQ-HĐTP (Nghị quyết số 05) hướng dẫn áp dụng Điều 214, Điều 215 và Điều 216 do đây là các tội danh mới, lần đầu tiên được quy định trong BLHS để thống nhất áp dụng trong thực tiễn.
Triển khai thực hiện Nghị quyết số 05, ngày 22.1.2020 BHXH Việt Nam đã ban hành Công văn số 239/BHXH-PC hướng dẫn BHXH các tỉnh, thành phố tiếp nhận, xử lý thông tin, lập, gửi hồ sơ kiến nghị khởi tố (KNKT).
Từ tháng 9.2019, khi Nghị quyết số 05 có hiệu lực thi hành, BHXH các tỉnh, thành phố đã tích cực, chủ động triển khai thực hiện, đặc biệt sau khi có hướng dẫn của BHXH Việt Nam về lập hồ sơ KNKT.
Tính từ năm 2018 đến hết ngày 31.12.2023, toàn ngành BHXH Việt Nam đã gửi 417 hồ sơ kiến nghị khởi tố sang cơ quan điều tra, trong đó có 34 hồ sơ KNKT theo Điều 214 về Tội gian lận BHXH, BHTN, 4 hồ sơ kiến nghị khởi tố theo Điều 215 về Tội gian lận BHYT, 379 hồ sơ kiến nghị khởi tố theo Điều 216 về Tội trốn đóng BHXH, BHYT, BHTN.
Riêng năm 2023, toàn ngành phát sinh 26 hồ sơ KNKT (17 hồ sơ theo Điều 214, 1 hồ sơ theo Điều 215, 8 hồ sơ theo Điều 216).
Tính đến nay, 15 hồ sơ đã được khởi tố, trong đó có 8 bản án đã có hiệu lực pháp luật với số tiền cá nhân, tổ chức phải thi hành án cho cơ quan BHXH là hơn 2,690 tỉ đồng, số tiền cơ quan BHXH đã thu hồi được từ thi hành án đạt hơn 2,381 tỉ đồng (chiếm 88,5% số tiền phải thi hành án); 220 hồ sơ không khởi tố do được xác định là không có dấu hiệu tội phạm, không có hành vi vi phạm hoặc chuyển xử lý hành chính; 23 hồ sơ tạm đình chỉ giải quyết kiến nghị khởi tố; 2 hồ sơ bị tạm đình chỉ, đình chỉ; 103 hồ sơ vẫn đang trong quá trình xem xét, giải quyết.
Còn gặp nhiều khó khăn, vướng mắc
BHXH Việt Nam cho biết, trong quá trình thực hiện lập, gửi hồ sơ KNKT, cơ quan BHXH các địa phương còn gặp vướng mắc.Trong đó, cơ quan Công an xác định hành vi chậm đóng chưa đủ yếu tố cấu thành tội phạm do không có yếu tố gian dối hoặc thủ đoạn khác.
Thực tiễn công tác gửi KNKT cho thấy, hầu hết các hành vi cơ quan BHXH xem xét, lập hồ sơ gửi KNKT được xác định là hành vi chậm đóng, theo đó, đơn vị sử dụng lao động đã kê khai đầy đủ số người tham gia BHXH, số tiền phải đóng, khấu trừ tiền lương của người lao động để đóng BHXH, BHTN, BHYT nhưng chưa đóng được cơ quan Công an xác định là không có thủ đoạn gian dối hoặc thủ đoạn khác nên không thỏa mãn dấu hiệu tội phạm quy định tại Khoản 1 Điều 216.
Về dấu hiệu “đã bị xử phạt vi phạm hành chính (VPHC) mà còn vi phạm”, cơ quan điều tra không thụ lý hồ sơ do quyết định xử phạt VPHC do cơ quan BHXH ban hành được xác định đối với “hành vi chậm đóng” nên chưa đủ yếu tố cấu thành tội phạm theo quy định.
Ngoài ra, Biên bản xử phạt VPHC xác định chủ thể là đơn vị sử dụng lao động nên việc truy cứu trách nhiệm hình sự đối với cá nhân không có căn cứ.
Đối với hành vi chậm đóng mà đơn vị sử dụng lao động đã kê khai đầy đủ số người, số tiền phải đóng nhưng không đóng (lý do phía đơn vị đưa ra là do khó khăn trong sản xuất kinh doanh, không có thủ đoạn gian dối), cơ quan điều tra có ý kiến “Đơn vị nợ do khó khăn, đề nghị khởi kiện vụ án dân sự theo quy định pháp luật”. Tuy nhiên, hiện việc khởi kiện của tổ chức Công đoàn hiện đang gặp nhiều vướng mắc nên hầu như không thực hiện được trên thực tế do khó khăn trong việc thực hiện quy định về ủy quyền của người lao động và thực tế triển khai của tổ chức Công đoàn...
Theo BHXH Việt Nam, nhằm nâng cao hiệu lực, hiệu quả trong công tác thi hành pháp luật về đóng BHXH, BHTN, BHYT thì cần nghiên cứu xây dựng cụ thể các quy định liên quan đến chậm đóng, trốn đóng BHXH, BHTN, BHYT trong dự thảo Luật BHXH, Luật BHYT sửa đổi và các văn bản quy phạm pháp luật có liên quan để đảm bảo sự đồng bộ với các quy định pháp luật hành chính, hình sự và tình hình thực tiễn tổ chức, thực hiện; đồng thời có hướng dẫn cách thu thập hồ sơ tài liệu đảm bảo điều kiện cần và đủ trước khi gửi hồ sơ kiến nghị khởi tố đến cơ quan điều tra, nhằm đáp ứng đầy đủ điều kiện chuyển hóa hồ sơ, tài liệu thành chứng cứ phục vụ công tác điều tra, khởi tố đối với tội danh trốn đóng theo Điều 216 Bộ luật Hình sự.
