Tháng trước tôi có ghé nhà cậu, trong câu chuyện hàn huyên, ông thổ lộ: Sách của ông tích lũy, giữ gìn từ thời ở Hà Nội, rồi mang vào chiến trường K9, ban đầu chỉ là một ba lô, dần về sau giá nào cũng chật như nêm, phải đóng thùng chất đầy các kệ tủ. Nhà chuyển, đồ đạc vứt bớt bao nhiêu lần nhưng sách không bỏ lại một cuốn, ông luôn nuôi hy vọng sau này sẽ gây dựng được một phòng đọc gia đình, giống như một thư viện nhỏ cho con cháu lui tới tra cứu, tham khảo làm giàu thêm sự hiểu biết và hỗ trợ công việc của chúng…
Nhưng thời cuộc đã thay đổi rồi. Bây giờ cái gì tụi trẻ cũng sục vào Gu-gồ. Dự định của ông nhà văn thời máy chữ Remington như lạc loài bên xa lộ Internet. Ông cảm thấy rầu lòng mỗi khi bước ra đường chỉ thấy rặt bọn trẻ nhâng nhâng smartphone, hiếm lắm mới gặp một vài đứa cầm cuốn sách, lại là những đứa có vẻ nghèo hoặc khuôn mặt như kẻ bị bỏ rơi.
Gạt qua mọi điều, ông cậu vẫn khẳng định: Dù có vật đổi sao rời, sách vẫn là nguồn cội của tri thức và là nền tảng vàng của mọi cấp độ văn minh. Cuối cùng, ông vỗ vai tôi thủ thỉ: “Vậy đó, hai họ nội ngoại chỉ có cháu có thể nhận lãnh được việc này. Dù gì thì cũng phải giữ cho được gia tài văn hóa của gia đình mình cháu ạ”. Tôi len lén nhìn vào đôi mắt già nua của ông, lại bắt gặp ở đó một ánh buồn khôn tả.
Lần đó ông về thăm quê, khi vừa bước vào khoảng sân ngôi nhà làm phủ thờ của dòng họ, ông đã quầy quả xách túi bước trở ra, kêu xe chạy thẳng về Sài gòn. Sau này ông mới cho biết là bị sốc vì không còn thấy cây sung hơn trăm năm tuổi sum suê cạnh hồi nhà. Người giữ phủ thờ đã đốn bỏ và trồng thay vào đó là những khóm cam sai oằn trái.
Ngày xưa, ông thường ngồi học ở đây. Gốc sung cũng là nơi cả gia đình quần tụ, cắt đặt việc đồng áng, sông nước, chợ búa mỗi ngày. Quanh gốc cây, còn là một kho biên niên sử từ thời khai phá, lập nên thôn ấp của ông bà...
Xa quê từ 16 tuổi, 30 năm sau, lần đầu trở về, ông đã ào đến áp má vào gốc sung. Thật là khó tả hết cái cảm giác tiếp nhận sự trỗi dậy của ký ức sau nửa đời biền biệt xa cách.
Vậy mà cây sung của bao nhiêu cuộc đời đã bị đốn phăng không mảy may thương cảm.
Một ông giáo già cuối ấp nghe chuyện, bèn than: “Tệ như đốt sách. Có bán hết cổ vật bên trong cũng không mua nổi cây đó. Vì nó là con hạc vàng của cái từ đường”. Ông cậu tôi buồn, nhiều năm nay không muốn quê một phần bởi lẽ ấy.
Thật khó từ chối lời đề nghị của bậc trưởng thượng. Nhưng tôi buộc phải tính tới sẽ số hóa toàn bộ ấn phẩm và lập thành một thư viện điện tử, để ở đâu và bao giờ các thế hệ cháu con trong dòng họ cũng có thể truy tìm và sử dụng. Có điều, tôi chưa thể nói với ông.
Trước khi lên Sài Gòn, tôi dành hẳn hai tuần lùng sục khắp các vườn kiểng nổi tiếng của Lục tỉnh chọn được một cây sung trẻ thế long giáng tựa thân cây ngày trước, trồng lại đúng chỗ cây sung già đã mất.
Đó là niềm an ủi mong manh, nhưng tôi hy vọng là ông sẽ mỉm cười.
