Người thu nhập thấp có nhu cầu về nhà ở nhưng lại có hàng chục nghìn căn hộ tái định cư bị bỏ hoang phí. Đó là một nghịch lý diễn ra nhiều năm nay ở TPHCM mà cho đến nay vẫn chưa có một giải pháp xử lý nào hợp lý.
Những căn nhà hoang giữa lòng đô thị
Ngày qua ngày, vẫn có những con người đi trên con đường Mai Chí Thọ, ngay khu trung tâm Thủ Thiêm thường được ví như là Phố Đông của Thượng Hải, đều buông lời cảm thán khi thấy hình ảnh hoang hoá của những block nhà tái định thuộc Khu tái định cư Bình Khánh, Thủ Thiêm với hàng nghìn căn hộ hoang vắng. Không ít người nhìn những căn hộ bỏ hoang ấy rồi ước, ước gì mình được ở trong những căn hộ đó. Cũng phải thôi, hàng triệu người đang gặp khó khăn về nhà ở, hoặc có chỗ ở nhưng tạm bợ, nên mơ về căn hộ khang trang là bình thường. Vậy mà, thật là trớ trêu!
Với kế hoạch để bố trí cho các hộ dân bị di dời trong dự án khu đô thị mới Thủ Thiêm, dự án khu tái định cư (TĐC) Bình Khánh được xây dựng từ năm 2013, là khu TĐC lớn nhất TPHCM. Dự án hoàn thành từ năm 2015 với hơn 3.700 căn hộ với chất lượng nhà và quy mô của khu tái định cư không thua kém với khu nhà ở thương mại trong cùng khu vực nhưng vắng bóng người ở do nhiều người dân “chê” khiến công trình đang dần bị xuống cấp trầm trọng.
Một bảo vệ ở đây cho biết, chỉ có một cụm chung cư hơn 1.000 căn được mấy chục hộ dân ở, hai cụm còn lại chưa ai ở. Ấy vậy mà hằng ngày ban quản lý chung cư vẫn phải quản lý, bảo vệ, làm vệ sinh, thắp sáng... cả mấy chục tầng cho mấy chục block chung cư. Số tiền quản lý thu được của các hộ dân không đáng là bao, công ty quản lý phải xin thêm ngân sách để chi cho phí quản lý.
Một khu TĐC bỏ hoang nổi tiếng khác đó chính là khu tái định cư Vĩnh Lộc B (H.Bình Chánh), sau gần 7 năm xây dựng hoàn thành, đến nay vẫn thưa thớt người dân về ở. Khu tái định cư Vĩnh Lộc B có quy mô 529 nền đất và 45 block chung cư 5 tầng, cung ứng 1.939 căn hộ. Có vốn đầu tư hơn 1.000 tỉ đồng và được đưa vào sử dụng từ năm 2011, thế nhưng đến nay vẫn còn gần 1.000 căn hộ bỏ trống. Nhiều năm không sử dụng, cơ sở vật chất các toà nhà đã xuống cấp theo thời gian. Nhiều block chung cư xây xong cửa đóng then cài nằm phơi sương gió bong tróc, nước sơn xuống màu cũ kỹ. Một số tuyến đường nội khu vẫn chưa trải nhựa, công viên không người chăm coi, cỏ dại mọc tràn ra đường đi…
Hai trường hợp trên chỉ là điển hình cơ bản về sự lãng phí. Mới đây trong buổi giám sát của HĐND TPHCM tại Sở Xây dựng và Sở Tài nguyên - Môi trường về công tác sử dụng quản lý nhà, đất công trên địa bàn TP, Trung tâm quản lý nhà và giám định xây dựng trực thuộc Sở Xây dựng cho biết hiện nơi đây đang được giao quản lý 9.434 căn hộ và hơn 2.500 nền đất tái định cư trống. Trong đó, gần 4.800 căn đang được quản lý để chờ bán đấu giá, hơn 2.000 căn đang chờ bố trí tái định cư cho các dự án trong tương lai.
Quá lãng phí
Sở dĩ số lượng nhà tái định cư bỏ hoang quá lớn là do thời gian qua TP đã đưa ra nhiều lô chung cư để đấu giá nhưng không bán được. Trong khi rất nhiều người dân không có nhà ở, việc để hoang hàng chục ngàn căn hộ không chỉ nghịch lý mà còn hết sức lãng phí.
Nếu tính theo giá bán thị trường hiện nay thì giá trị của những căn hộ bỏ hoang ước khoảng 30.000 tỉ đồng. Không chỉ dừng lại ở đây, do những căn hộ để lâu không sử dụng đã dẫn đến tình trạng xuống cấp trầm trọng và để quản lý, duy tu bảo trì số căn hộ này rất tốn kém. Theo Trung tâm quản lý nhà và giám định xây dựng, năm 2020, UBND TPHCM ghi vốn chi khoảng 71 tỉ đồng để duy tu bảo dưỡng số lượng căn hộ tái định cư bỏ hoang này.
Trong khi đó, theo tìm hiểu của chúng tôi, trên địa bàn thành phố đang có nhiều dự án cần nhà tái định cư cho người dân, đặc biệt hơn 20.000 hộ dân sống ven và trên kênh rạch trong các dự án chỉnh trang đô thị. Tuy nhiên, theo Sở Xây dựng TPHCM, những hộ dân trong các dự án chỉnh trang đô thị khó có khả năng mua căn hộ tái định cư, các dự án ở gần trung tâm như khu TĐC Bình Khánh thì giá bán của các căn hộ quá cao, còn ở các khu TĐC thì quá xa, và quá xuống cấp khó mà ở được.
Các hộ dân trên và ven kênh rạch vốn có diện tích nhà nhỏ, tiền bồi thường hỗ trợ thấp, thu nhập không ổn định sẽ không đủ khả năng mua căn hộ giá cao như vậy. Về phía Sở Xây dựng đã đề xuất cho bán đấu giá các khu căn hộ này và được UBND TP chấp thuận. Tuy nhiên, cả 2 lần tổ chức bán đấu giá trước đây đều thất bại.
Thời gian qua giải pháp bán đấu giá căn hộ tái định cư đều thất bại. Chẳng hạn, khoảng 1.000 căn hộ chung cư tại khu dân cư Vĩnh Lộc B cũng đã được UBND TP chấp thuận cho bán đấu giá nhưng đến nay vẫn chưa xong thủ tục.
Theo cơ quan chức năng, các khu chung cư ở đây để trống nhiều năm nên bị hư hỏng nhiều từ phần xây dựng đến các thiết bị bên trong. Muốn bán phải duy tu sửa chữa mới bán được, chưa kể khu dân cư Vĩnh Lộc B chưa có đường chính đi vào mà phải đi bằng đường tạm hoặc là hẻm của một đường khác. Hay như hơn 3.700 căn hộ bỏ hoang của khu TĐC Bình Khánh, Thủ Thiêm thì tuy là khu vị trí vàng của quận 2 nhưng doanh nghiệp cũng né vì mức giá khởi điểm đưa ra khá cao với số lượng lớn, thì phải cần lượng tiền mặt quá nhiều. Cộng với chất lượng công trình không được kiểm soát và thiết kế nhà tái định cư “lạc hậu” nên đã âm thầm rút lui.
Giải pháp được các chuyên gia đánh giá tối ưu nhất hiện nay đó là thành phố nên chuyển đổi thành nhà ở xã hội để người dân gần đó, cán bộ công chức, những người khó khăn về nhà ở có thể mua hoặc thuê.
Chủ tịch Hiệp hội Bất động sản TPHCM (HoREA) ông Lê Hoàng Châu cho rằng, theo quy định, các dự án bất động sản trên địa bàn TP phải dành 20% quỹ đất để xây nhà ở xã hội. Nếu không đóng bằng đất, có thể hoán đổi bằng quỹ nhà hoặc đóng tiền. Nhưng thực tế thời gian qua đa số các doanh nghiệp chọn giải pháp đóng tiền nên quỹ nhà ở xã hội không nhiều. Vì vậy, có thể chuyển các nhà tái định cư sang nhà ở xã hội để tạo thêm nguồn nhưng phải rà soát lại chất lượng, tiện ích, đảm bảo cho người dân vào ở.
Ngoài việc tổ chức bán đấu giá từng block nhà tái định cư cho các nhà đầu tư lớn, thành phố nên dành 1/3 hoặc 1/4 số căn hộ cần bán để đấu giá từng căn, tạo điều kiện cho những người dân có nhu cầu thật mua nhà. Về lâu dài chính sách tái định cư sẽ được thực hiện bởi 3 phương thức là tái định cư tại chỗ, tái định cư dự án khác và nhận tiền tự lo chỗ ở mới, trong đó ưu tiên tái định cư tại chỗ. Nếu áp dụng cả 3 phương thức này sẽ khắc phục được những bất cập của chính sách tái định cư hiện nay.
