Ngày 4.12, Ban Chỉ đạo Trung ương về Phòng chống thiên tai đã lập đoàn công tác do ông Nguyễn Hoàng Hiệp - Thứ trưởng Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn, Phó Trưởng Ban Chỉ đạo - đã đi kiểm tra và chỉ đạo khắc phục hậu quả mưa, lũ, thăm hỏi các gia đình nạn nhân tử vong tại Phú Yên.
Kiểm tra trực tiếp đập thủy điện Sông Ba Hạ và nghe các đơn vị báo cáo, ông Nguyễn Hoàng Hiệp cho biết, lưu vực sông Ba có 280 hồ chứa lớn nhỏ, tích 1,6 tỉ m3 nước. Các hồ thủy điện, thủy lợi trên sông Ba đang thực hiện theo quy trình vận hành liên hồ chứa đã được phê duyệt. Tuy nhiên, khi thực hiện quy trình này còn một số điểm chưa chuẩn.
Một trong những điểm chưa chuẩn theo lời ông Hiệp là ngày 27.11, khi Ban Chỉ đạo Trung ương về phòng chống thiên tai có công điện gửi các địa phương về tình hình mưa lớn, thì một số chủ hồ vẫn chưa chịu xả nước để đón lũ.
Tuy vậy, với 280 hồ chứa, hơn 1,6 tỉ m3 nước trên sông Ba - như một quả bom nước khổng lồ "treo" trên khắp thượng nguồn - nếu có xả trước 1 ngày so với mưa lũ như lời ông Hiệp thì cũng khó tham gia cắt lũ cho hạ du. Bởi 280 hồ nước này chứa 1,6 tỉ m3 nước, nhưng chỉ có 6 hồ được thiết kế có chức năng cắt lũ và cũng chỉ mức 530 triệu m3.
Mặt khác, nếu không ngăn núi, đắp đập, xây hồ thủy điện với diện tích cả chục km2 mỗi hồ, thì núi rừng tự nhiên sẽ là trăm khe, ngàn suối. Dẫu mưa cực đoan, chắc chắn nước cũng chỉ đổ về với từng lưu lượng nhỏ, theo thứ tự từng khe, suối, sông nhỏ... Và sẽ không gây chồng lũ với cường độ lớn.
Trong khi đó, tất cả hồ thủy điện ở khu vực miền Trung, Tây Nguyên lại không có cửa, van xả đáy. Vì vậy, các hồ không thể chủ động hạ thấp mực nước dưới cao trình đập tràn để chừa dung tích đón lũ. Các hồ phải chờ nước dâng đến ngưỡng đập tràn thì mới có thể xả. Nếu mưa lớn dồn dập, kéo dài lại bị các hồ chứa ở tầng trên xả lũ đồng loạt, chắc chắn hồ dưới không thể tích trữ được, nước xả hồ sẽ cộng với mưa lớn mà gây chồng lũ khốc liệt cho hạ du.
So sánh một cách dễ hình dung: Khi đổ 1 xô nước ra sân rộng, nước sẽ từ từ rút cạn. Nhưng nếu đổ nguyên xô nước vào trong 1 ống nhựa, dòng chảy sẽ cực mạnh, ào ạt ở cửa thoát. Các hồ thủy điện tích nước trên 1 dòng sông, rồi đồng loạt xả lũ cũng giống như nước trút vào 1 ống vậy. Cường độ dòng chảy sẽ rất mạnh, đổ từ trên thân đập - cao hơn so với lòng sông tự nhiên, nên gây cuồng lũ.
Chưa kể, việc các hồ thủy điện ở Gia Lai đồng loạt xả lũ xuống hạ lưu sông Ba, mà theo Thứ trưởng Nguyễn Hoàng Hiệp, "trước khi quyết định cho các hồ thủy điện trên địa bàn xả lũ, Chủ tịch UBND tỉnh Gia Lai đã có công văn gửi đến các tỉnh liên quan, trong đó có gửi tỉnh Phú Yên, nhưng gửi công điện bằng văn bản theo con đường hành chính thông thường là chưa hợp lý".
Thứ trưởng Hiệp chỉ nhận xét "nhẹ" là chưa hợp lý, nhưng nếu so sánh mỗi giây, thủy điện sông Ba Hạ xả lũ với lưu lượng từ 9.000-11.000m3 và mà đến nay lũ rút, Phú Yên vẫn chưa nhận công điện thông báo xả lũ của Gia Lai thì mới thấy được sự tắc trách khủng khiếp. Nhưng trớ trêu là vẫn đúng quy trình.
