Gia tăng và trẻ hóa người nhận BHXH một lần
Theo quy định của pháp luật hiện hành, NLĐ khi tham gia BHXH chưa đủ 20 năm và sau khi nghỉ việc một năm không tham gia BHXH nữa sẽ được nhận BHXH một lần. Thực tế cho thấy, trong những năm qua, số người nhận BHXH một lần có xu hướng gia tăng, dù pháp luật đã có nhiều quy định khuyến khích NLĐ không nên nhận BHXH một lần, mà để nhận lương hưu khi đủ điều kiện để không trở thành gánh nặng cho gia đình, xã hội khi đã hết tuổi lao động.
Theo ông Phan Văn Mến - Giám đốc BHXH TPHCM, năm 2020, ngành BHXH TPHCM đã giải quyết gần 112.000 hồ sơ nhận BHXH một lần, trong đó người đã tham gia BHXH trên 10 năm là gần 25.000 hồ sơ (chiếm tỉ lệ 22,3%). Hồ sơ hưởng BHXH một lần chủ yếu là NLĐ đóng BHXH dưới 20 năm và đề nghị giải quyết trợ cấp BHXH một lần chiếm tỉ lệ trên 95%. Đặc biệt, đối tượng đề nghị hưởng BHXH một lần theo diện này thường là những NLĐ có tuổi đời còn rất trẻ và độ tuổi này ngày càng có xu hướng được trẻ hóa. Nếu như năm 2015, tuổi đời trung bình của người hưởng BHXH một lần là gần 40 tuổi, thì đến năm 2020, tuổi đời trung bình của người hưởng chỉ còn là 35,4 tuổi.
Một thực tế biến tướng của việc nhận BHXH một lần là NLĐ vì lý do này, lý do khác đã “bán” chế độ BHXH một lần của mình cho người khác thông qua hình thức ủy quyền cho người khác đi nhận BHXH một lần thay cho mình, hoặc cầm cố, thế chấp sổ BHXH cho các tiệm cầm đồ. Theo cơ quan BHXH TPHCM, tình trạng ủy quyền nhận BHXH một lần trên địa bàn TPHCM diễn ra khá phổ biến và phức tạp, thậm chí có trường hợp nhận ủy quyền nhận BHXH một lần từ NLĐ tới hơn 400 lần.
Theo ông Đào Anh Kiệt - Giám đốc BHXH huyện Củ Chi, BHXH huyện này đã phải chuyển gần 240 hồ sơ ủy quyền nhận BHXH nhiều lần sang cơ quan công an để điều tra làm rõ hành vi lạm dụng, trục lợi BHXH. Công an huyện Củ Chi đã thống kê có hơn 1.000 hồ sơ vay tiền, cầm cố bán sổ BHXH theo dạng ủy quyền, với tổng số tiền hơn 7,7 tỉ đồng và đã mời 49 người vay tiền theo dạng cầm sổ BHXH lên làm việc để làm rõ.
Nhiều rủi ro
Thực tế, ngành BHXH TPHCM trong quá trình kiểm tra, rà soát chưa phát hiện việc mua, bán BHXH vì tất cả hồ sơ đều được thực hiện ủy quyền có công chứng theo đúng luật. Để ngăn ngừa việc lạm dụng ủy quyền để mua bán BHXH, mới đây BHXH TPHCM đã mời cả người ủy quyền và người được ủy quyền đến làm việc để xác định không phải là mua bán BHXH đối với trường hợp một người được ủy quyền từ 2 lần trở lên. Đồng thời, yêu cầu BHXH các quận, huyện cập nhật thông tin của người được ủy quyền và người ủy quyền lên trang tra cứu nội bộ, để tất cả các quận, huyện khi tiếp nhận và xử lý hồ sơ đều có thể tra cứu được thông tin. Cùng với đó, BHXH TPHCM cũng tổng hợp dữ liệu chuyển danh sách cho cơ quan công an để điều tra, xử lý.
Luật sư Nguyễn Hữu Học - Đoàn Luật sư TPHCM cho biết theo quy định của pháp luật hiện hành, không cho phép mua bán thời gian đã tham gia BHXH của NLĐ. Vì bản chất của việc tham gia BHXH là nhằm đảm bảo an sinh xã hội cho NLĐ tham gia BHXH khi gặp rủi ro trong quá trình làm việc và sau khi hết tuổi lao động. Nhưng pháp luật cũng không cấm NLĐ được ủy quyền cho người khác nhận chế độ BHXH thay cho mình. Chính vì thế, nhiều người đã “lách luật” mua bán BHXH một lần thông qua cơ chế ủy quyền.
Tuy nhiên, có không ít rủi ro khi mua, bán BHXH một lần. Luật sư Học phân tích, theo cơ chế ủy quyền, người ủy quyền có thể rút ủy quyền bất cứ lúc nào, trừ trường hợp khi ký hợp đồng ủy quyền hai bên có ghi nhận nội dung không hủy ngang việc ủy quyền. Chưa kể, người bán BHXH một lần sau khi nhận tiền, có thể khai mất sổ BHXH và đi làm lại sổ BHXH để nhận BHXH một lần. Đó là chưa kể, không may người bán BHXH một lần chết thì quyền lợi của người đã tham gia BHXH này lại được giải quyết cho thân nhân NLĐ được hưởng chế độ tử tuất. Vì thế người mua BHXH một lần qua hình thức nhận ủy quyền hay cầm cố, thế chấp sẽ không được nhận chế độ BHXH một lần.
