Ngày 15.8.2008, trong Công văn số 7475/BGDĐT-GDTrH (gọi tắt Công văn 7475 của Bộ GD&ĐT) về hướng dẫn thực hiện nhiệm vụ giáo dục trung học năm học 2008-2009, thì hoạt động giáo dục hướng nghiệp bậc THPT chỉ còn 9 tiết/ lớp/ năm học; sau khi tích hợp đưa sang giảng dạy ở môn Công nghệ và hoạt động ngoài giờ lên lớp. Do vậy, khi tổ chức hoạt động giáo dục hướng nghiệp theo Quyết định 16 của Bộ GD&ĐT, nhiều trường THPT gặp phải những khó khăn và bất cập.
Có thể nêu lên như: 1. Do "hoạt động giáo dục hướng nghiệp không phải là môn học chính khoá, mà chủ yếu là các buổi sinh hoạt ”; thế nên khi thực hiện Công văn 7475 của Bộ GD&ĐT nhiều trường THPT bố trí thời lượng 1 tiết /tháng/lớp và phân công hiệu trưởng, hiệu phó, bí thư Đoàn và giáo viên bộ môn Giáo dục công dân giảng dạy; do số tiết hướng nghiệp/ lớp không nhiều, Ban giám hiệu không dạy theo chuyên môn nên có người không đủ số tiết chuẩn theo quy định, cá biệt có trường hiệu trưởng chỉ dạy 1 lớp= 1 tiết/ tháng (chuẩn 2 tiết/ tuần ), hiệu phó dạy 4 lớp = 4 tiết/ tháng (chuẩn 4 tiết / tuần).
Họ dạy để đủ điều kiện hưởng phụ cấp ưu đãi, phụ cấp thâm niên nghề; lại nhẹ nhàng không phải soạn bài và làm hồ sơ sổ sách như các môn học khác; còn cơ quan quản lý giáo dục các cấp chưa bao giờ kiểm tra chuyên môn hướng nghiệp; vì vậy có người dạy không đủ số chủ đề trong chương trình hoặc không đánh giá việc học tập của học sinh qua phiếu học tập , qua bài thu hoạch.
Cũng do “hoạt động giáo dục hướng nghiệp là môn học liên quan đến nhiều môn học khác, đòi hỏi một lượng kiến thức rất rộng và mang tính thời sự trong xã hội ” và theo Chì thị số 33/2003/CT-BGD&ĐT ngày 23.7.2003 của Bộ GD&ĐT (gọi tắt Chỉ thị 33 của Bộ GD&ĐT) quy định hoạt động giáo dục hướng nghiệp, có nhiệm vụ: “Giáo dục thái độ lao động và ý thức đúng đắn với nghề nghiệp; cho học sinh làm quen với một số nghề phổ biến trong xã hội và các nghề truyền thống của địa phương; tìm hiểu năng khiếu, khuynh hướng nghề nghiệp của từng học sinh để khuyến khích, hướng dẫn và bồi dưỡng khả năng nghề nghiệp thích hợp nhất; động viên học sinh đi vào những nghề, những nơi đang cần”.
Với việc phân công giảng dạy như thế, rõ ràng đội ngũ thực hiện hoạt động giáo dục hướng nghiệp ở trường THPT hiện nay chỉ căn cứ vào tài liệu hướng nghiệp của Bộ GD&ĐT để lên lớp; họ hiểu biết không sâu, không nhiều về vị trí xã hội, đặc điểm và yêu cầu của các ngành nghề, cũng như định hướng phát triển và nhu cầu sử dụng lao động trong nước, ở địa phương các nghề đó, cùng với kỹ năng tư vấn chọn nghề cho học sinh.
2. Ở một số địa phương không có trường trung cấp chuyên nghiệp và trung tâm kỹ thuật tổng hợp- hướng nghiệp, nhà trường lại khó khăn về kinh phí hoạt động nên không mời được các chuyên gia, các nhà quản lý doanh nghiệp và không thể tổ chức tham quan hướng nghiệp cho học sinh, vì vậy một số chủ đề như: Giao lưu với những gương điển hình về sản xuất kinh giỏi (lớp 11) không được thực hiện, còn các chủ đề tìm hiểu thực tế một cơ sở sản xuất công nghiệp hoặc nông nghiệp (lớp 10) hoặc tham quan trường đại học, cao đẳng, trung cấp chuyên nghiệp, dạy nghề tại địa phương (lớp 11) hoặc tham quan theo chủ đề hướng nghiệp (lớp 12) được tổ chức ảo qua tư liệu trên màn hình.
Chỉ có chủ đề hướng dẫn học sinh làm hồ sơ tuyển sinh vào các trường đại học, cao đẳng, nhiều trường thực hiện khá tốt. Hoạt động giáo dục hướng nghiệp không phải là môn thi tốt nghiệp, thế nên với cách tổ chức thực hiện ở trường phổ thông như trên, rõ ràng học sinh không mấy hào hứng, thích thú khi học và tất nhiên càng khó khăn khi định hướng cho các em chọn nghề phù hợp đúng với sở thích, năng lực của bản thân và nhu cầu của xã hội.
3. Do nhận thức về tầm quan trọng của hoạt động giáo dục hướng nghiệp cho học sinh phổ thông chưa đầy đủ, nên một số trường THPT không thành lập ban hướng nghiệp (theo Chỉ thị 33 của Bộ GD&ĐT) ; nhiều hiệu trưởng “quên mất ” hoạt động này, bởi lẽ hướng nghiệp không có trong kế hoạch chỉ đạo chuyên môn của trường; có trường giáo viên dạy hướng nghiệp sinh hoạt với tổ văn phòng; Hiệu trưởng là giáo viên phổ thông, nên chưa bao giờ kiểm tra sổ sách hoặc dự giờ giáo viên dạy hướng nghiệp. Vì vậy, hoạt động giáo dục hướng nghiệp ở trường THPT hiện nay chủ yếu mới dừng lại ở việc định hướng học sinh chọn trường cao đẳng, đại học phù hợp với học lực của từng em, chưa căn cứ vào năng lực bản thân, nhu cầu xã hội.
Những buổi tư vấn hướng nghiệp được tổ chức gần kỳ thi chỉ giải đáp những băn khoăn của học sinh về những quy chế, đổi mới của kỳ thi THPT quốc gia thủ tục xét tuyển, chưa có nhiều định hướng về đặc điểm, tính chất và xu hướng của ngành nghề đó trong tương lai” .
Để hoạt động giáo dục hướng nghiệp ở trường THPT được thực hiện có hiệu quả; thiết nghĩ một số chủ đề trong chương trình cần chuyển sang dạy ở hoạt động ngoài giờ lên lớp do giáo viên chủ nhiệm thực hiện, như: Em thích nghề gì? Tìm hiểu nghề dạy học, nghề tương lai của tôi (lớp 10); Tôi muốn đạt được ước mơ, giao lưu với các điển hình sản xuất giỏi, tổ chức tham quan trường đại học, cao đẳng, trung cấp chuyên nghiệp, dạy nghề tại địa phương (lớp 11); Tổ chức tham quan hoặc hoạt động văn hoá theo chủ đề hướng nghiệp; thanh niên lập thân, lập nghiệp (lớp 12).
Một số chủ đề chuyển sang giảng dạy trong môn Công nghệ do giáo viên bộ môn này thực hiện như: Tìm hiểu một số nghề thuộc lĩnh vực nông, lâm ,ngư nghiệp; Tìm hiểu thực tế một cơ sở sản xuất công nghiệp hoặc nông nghiệp (lớp 10); Tìm hiểu một số nghề thuộc lĩnh vực kinh doanh, dịch vụ (lớp 11).
Giáo viên làm công tác tuyển sinh của trường có thể thực hiện chủ đề: Hướng dẫn học sinh chọn nghề, làm hồ sơ tuyển sinh (lớp 12); với chủ đề: Tìm hiểu một số nghề thuộc lĩnh vực an ninh - quốc phòng (lớp 11), có thể mời cơ quan quân sự, ngành công an ở địa phương; với chủ đề: Định hướng phát triển kinh tế- xã hội của đất nước và địa phương (lớp 12) có thể mời Ban tuyên giáo tỉnh, huyện thực hiện sẽ tốt hơn.
Các chủ đề còn lại trong chương trình giáo dục dục hướng nghiệp bậc THPT (lớp 10 với 4 chủ đề, lớp 11 với 3 chủ đề, lớp 12 với 4 chủ đề), nhà trường sắp xếp thời lượng và thời gian thích hợp (không nhất thiết thực hiện 1 tiết/ tháng/ lớp) để mời các chuyên gia, các nhà quản lý kinh tế, quản lý doanh nghiệp, bộ phận tuyển sinh ở các trường đại học- cao đẳng hoặc tham dự chương trình ngày hội tư vấn tuyển sinh- hướng nghiệp để nghe giới thiệu, trao đổi sẽ mang lại hiệu quả cao hơn trong việc tìm hiểu và định hướng nghề nghiệp cho học sinh; cũng có thể phối hợp với trường trung cấp chuyên nghiệp và trung tâm kỹ thuật tổng hợp- hướng nghiệp ở địa phương giảng dạy một số chủ đề thích hợp hoặc tổ chức các buổi nói chuyện, tư vấn nghề nghiệp cho học sinh, tổ chức cho học sinh tham quan cơ sở đào tạo ở các nơi đó sẽ thiết thực hơn (thực hiện theo Công văn số 3119/BGDĐT-GDCN ngày 17/ 6/2014 về hướng dẫn phối hợp để thực hiện giáo dục hướng nghiệp, đào tạo kỹ năng nghề nghiệp cho học sinh phổ thông); thay vì phân công hiệu trưởng, hiệu phó, bí thư Đoàn giảng dạy các chủ đề này, nhà trường nên để họ làm tốt nhiệm vụ quản lý chuyên môn được giao.
Nếu được thực hiện như thế, mục tiêu của hoạt động giáo dục hướng nghiệp cho học sinh phổ thông theo Chỉ thị 33 của Bộ GDĐT mới có cơ sở thực hiện tốt hơn, giúp học sinh, đặc biệt là học sinh cuối cấp, tìm hiểu thế giới nghề nghiệp, thị trường lao động và đánh giá năng lực bản thân, hướng dẫn học sinh lựa chọn nghề nghiệp hoặc lựa chọn trường học, ngành học phù hợp với năng lực cá nhân và yêu cầu của xã hội. Khi đó, nhiều hy vọng sau bậc học phổ thông, học sinh sẽ được định hướng và chọn được một nghề phù hợp để bước vào thị trường lao động hoặc tiếp tục học trường nghề hoặc các trường đại học- cao đẳng.
