Đó là tinh thần trả lời chất vấn của Bộ trưởng Bộ Công thương Trần Tuấn Anh tại “Phiên giải trình thực trạng, giải pháp phát triển điện lực đến năm 2030 nhằm đáp ứng yêu cầu phát triển kinh tế - xã hội” ngày 7.9.
Giá điện “chỉ có tăng” như trong câu chất vấn của Phó chủ nhiệm Ủy ban Tài chính - Ngân sách Quốc hội Hoàng Quang Hàm là một thực tế trên thị trường từ ít nhất năm 2011 tới nay, gần tròn 10 năm giá điện “chung thủy” với mỗi một đường đồ thị đi lên.
Người tiêu dùng có kêu thì cũng chưa thể thay đổi được gì, trừ phi chính ngành điện muốn thay đổi.
Sự thay đổi mà trước hết người tiêu dùng mong muốn, là ngành điện công khai, minh bạch cơ cấu hình thành giá điện. Như vậy sẽ tính tới tất cả các yếu tố đầu vào, các chi phí, khấu hao…
Minh bạch cũng có nghĩa là không thể cứ vin vào việc giá điện tại Việt Nam chưa vận hành theo cơ chế thị trường, phải gánh những chi phí mang tính chế độ chính sách như đối với các hộ nghèo, vùng sâu vùng xa, miền núi… mà không đưa ra được bài tính rõ ràng và có sức thuyết phục.
Ngành điện đang kinh doanh theo phương thức độc quyền doanh nghiệp. Những gì ngành điện đưa ra hiện nay, chỉ ngành điện biết, các bên khó có thể kiểm chứng vì không đủ dữ kiện để so sánh, đối chiếu. Chính vì thế, minh bạch hóa và công khai cơ cấu tính giá điện, cũng cần có bên thứ ba độc lập kiểm toán.
Chỉ có như thế mới làm rõ được tình trạng ngành điện hay kêu giá điện không bù đắp được các chi phí đầu tư, sản xuất, đồng nghĩa phải chịu lỗ.
Song sự lỗ - lãi đó có nguyên nhân từ đâu, do nguyên nhân khách quan hay chủ quan, do cách quản trị, bộ máy nhân sự cồng kềnh và chưa tiết giảm tốt chi phí quản lí hay vì ngành điện luôn thực sự bán điện dưới giá thành cho người dân?...
Để tránh tình trạng cứ kêu lỗ, một khi vận hành giá điện theo cơ chế thị trường, vấn đề kiểm toán độc lập của bên thứ ba càng đóng vai trò quan trọng và công chính để làm rõ về cơ cấu giá điện. Bởi với cơ chế kinh doanh điện độc quyền của ngành điện hiện nay, gần như không có đối trọng cạnh tranh, người tiêu dùng không dùng điện của ngành điện thì cũng không thể kiếm nguồn khác.
Bộ trưởng Trần Tuấn Anh cho rằng, khi giá điện sẽ vận hành theo cơ chế thị trường, giá tăng hay giảm sẽ theo thị trường chứ không còn có sự can thiệp của Nhà nước. Khi đó, các chính sách hỗ trợ giá điện với người nghèo, các đối tượng chính sách nhằm đảm bảo an sinh xã hội cũng sẽ được tách bạch rõ ràng.
Người tiêu dùng điện rất mong được như lời Bộ trường nói. Khách hàng của ngành điện cũng rất mong một cơ chế minh bạch, rõ ràng trong cách tính giá điện sớm được công khai, triển khai.
Bài học từ thị trường cho thấy, chỉ có vận hành theo cơ chế thị trường mới giúp cho ngành điện hoàn thiện từ cơ chế, chính sách về giá điện cũng như cung cách quản lí, phục vụ phù hợp nhất đối với thị trường nhằm mang đến hiệu quả kinh doanh hợp lí nhất. Chỉ có vận hành theo cơ chế thị trường thì mới có được sự giám sát thực chất hơn từ các bên, giúp cho ngành điện hoàn thiện mình và kinh doanh đúng hướng.
