Những ngày rong ruổi ở các huyện miền tây Quảng Ngãi, tôi gặp nhiều tiểu thương buôn bán, trao đổi hàng hóa, phục vụ nhu cầu mua sắm của người dân vùng cao. Với chiếc xe máy cà tàng, họ rong ruổi trên những cung đường uốn lượn bên sườn núi đến khắp các bản làng miền sơn cước. Anh Phạm Ngọc Dương quê ở xã Phổ Ninh (Đức Phổ, Quảng Ngãi) với hơn 20 năm xuôi ngược trên những nẻo đường rừng. Thường ngày, vợ chồng anh rời nhà vào lúc 4 giờ sáng và đến tối mịt mới trở về sum họp cùng các con trong bữa cơm gia đình. Trên xe anh trong những ngày hè chủ yếu là mít non và cá chuồn, sản vật của núi non và miền biển. “Cứ đến hè là ngư dân ở biển thường trúng đậm cá chuồn, những cây mít ở miền núi lại lúc lỉu quả non. Hai thứ này khá rẻ tiền nhưng nấu chung với nhau ăn ngon phải biết…” - anh nói. Tôi vội mua quả mít non cùng với mớ cá chuồn để “ăn cho biết ngon đến cỡ nào”.
Canh mít non nấu với cá chuồn là một trong những món ngon tôi từng được thưởng thức trong cuộc đời. Mít non cắt từng khoanh tròn trong thau nước rồi gọt vỏ, thái lát mỏng, rửa sạch vớt ra rổ cho ráo nước. Dùng dao chặt vây, đánh vảy cá chuồn nhẹ tay móc mang, mổ bụng rửa sạch rồi cắt khúc ngắn cho vừa ăn. Dạo quanh vườn nhà hái mớ lá lốt rửa sạch rồi thái sợi. Đun sôi nước trên bếp cùng với ít muối hạt rồi thả cá vào nồi. Nhiều bậc cao niên thường nhắc nhở con cháu: “Canh mít nấu với cá chuồn/ Thiếu “anh” mắm cái quên luôn mặn mà”.Chờ nước sôi trở lại thì cho ít mắm cái cá cơm vào nồi, món canh càng đậm đà hương vị. Lát sau, cho mít vào nồi chờ đến chín, nêm gia vị cùng với lá lốt, dăm lát ớt thái mỏng, dùng vá đảo nhẹ rồi nhấc xuống khỏi bếp. Gắp cá ra đĩa đặt cạnh chén nước mắm pha chanh, đường, ớt, tỏi và múc canh ra tô cùng đặt lên mâm. Chỉ chừng đó thôi nhưng dư vị khó phai trong tâm trí. Cá chuồn, mít non kèm lá lốt và gia vị cùng với sự khéo léo của con người tạo nên món canh ngọt thơm khó diễn tả thành lời.
Sẽ là thiếu sót nếu “quên” món mít non kho với cá chuồn đậm đà hương vị và khá “hao cơm”. Làm sạch cá và cắt khúc, ướp với gia vị cùng ít củ nén giã dập, nghệ tươi giã nhuyễn khoảng mươi phút. Nhấc nồi dầu phộng lên trên bếp rồi đun sôi với hành tím thái mỏng đến khi bốc mùi thơm thì cho ít nước vào nồi đun sôi và lần lượt xếp lớp cá với lớp mít thái dày. Đổ thêm nước vừa ngập và đun trên lửa nhỏ đến khi chín mềm, nêm vừa ăn rồi nhấc xuống khỏi bếp, gắp ra đĩa và rắc ít tiêu xay nhuyễn lên trên là đã có món cá kho mít đậm đà hương vị. Cơm gạo lúa mới thêm ngọt bùi khi ăn kèm với món cá kho mít mặn mà, phảng phất hương vị núi rừng và đại dương bao la.
Mùa hạ đã về. Trên những cung đường uốn lượn thấp thoáng bóng dáng tiểu thương nhọc nhằn vượt dốc núi cheo leo mang mít non và cá chuồn đến với mọi nhà, gắn kết tình cảm giữa đôi miền xuôi - ngược.
