Cướp mồi từ miệng hổ
Săn sơn dương không phải là chuyện dễ, đôi lúc đuổi chúng đến mệt lả mà vẫn không bắt được. Có những lần đi săn, người dân vô tình bắt gặp những tình cảnh không thể quên được trong suốt cuộc đời. Nhìn về phía núi đã mờ sương chiều, ông Hoàng Văn Niệm (SN 1955, dân tộc Dao, trú tại bản Tràng Trên, xã Thanh Sơn, tỉnh Lạng Sơn) nhớ lại một câu chuyện: “Tôi và mọi người nhớ mãi lần đi săn đó. Giờ ở xứ đồng rừng này chắc mãi không bao giờ bắt gặp lại được cảnh tượng đó’.
Ông Niệm tiếp tục câu chuyện: “Những năm đó, hổ còn nhiều lắm, thỉnh thoảng nghe trâu nhà bị hổ vồ ăn thịt là chuyện thường tình. Cũng có khi nghe có người nơi này nơi khác bị hổ ăn thịt. Người đi chăn trâu trong rừng đôi lúc còn nghe được tiếng gầm uồm uồm của nó. Mỗi lần đàn trâu chăn trong rừng mà cứ nhốn nháo, lông chúng dựng ngược hết lên là y rằng có hổ ở gần. Người chăn trâu phải đánh kẻng, đánh mõ ầm ĩ để hổ sợ”. Nhưng bắt gặp được hổ thì ít người nhìn thấy, vì loài này luôn ở sâu trong rừng và nấp rất kín.
Thế nhưng, cũng có lần dân bản được nhìn thấy hổ. Những năm đó, cánh đồng Tràng Trên xung quanh toàn rừng rậm. Hôm đó là vào một buổi chiều thu muộn, ông Niệm còn nhớ như in: “Lúc đó, tôi còn nhỏ lắm, buổi chiều mặt trời xuống núi, tôi và mấy anh chị em đang ở gần nhà thì bị bố mẹ bắt vào nhà, đóng chặt cửa và nói là có cọp. Trẻ con mà nghe đến cọp thì hồn vía lên mây cả, đến thở cũng chẳng dám”. Rồi ông Niệm thấy bố và mọi người hò hét nhau cầm súng, cầm giáo mác rồi chiêng mõ khua ầm ĩ chạy ra cánh đồng Tràng Trên.
Sau cùng, ông Niệm được người lớn kể lại là, hôm đó, có con hổ to lớn đói mồi. Không hiểu nó săn con sơn dương từ đâu, nhưng hổ ham mồi đuổi ra mãi bìa rừng mới bắt được. Trên đồng lúc đó còn vài người phụ nữ đang mót khoai sắn, nghe tiếng gầm gừ, nhìn lên thấy con hổ màu lông như lửa đang ngoạm con sơn dương đực to lớn như con hươu. Thấy vậy, mấy người vứt cả cuốc, quang gánh chạy, kêu chẳng ra tiếng. Những người gần đó đã gọi đàn ông trong bản mang súng ống, nồi, niêu - tất cả những gì có thể đánh thành tiếng - chạy xuống đồng để xua hổ và cứu mấy người phụ nữ.
Con hổ thấy nhiều người cộng thêm tiếng chiêng, mõ… khua ầm ĩ, tiếng hò hét, súng nổ thì giật mình nhả mồi chạy vào rừng. Những người nhìn thấy hổ còn kể lại rằng, con hổ vô cùng lớn, to ngang như con bò mộng. Khi mọi người tiến đến gần thì thấy con sơn dương chỉ còn nằm thoi thóp, cổ đã gãy vì bị hổ ngoạm vào. May là con hổ không đuổi theo mấy người phụ nữ ở gần đó. Mấy người phụ nữ sợ quá, có người còn phải tạt nước vào mặt, vỗ vai mãi mới hoàn hồn. Mọi người hò nhau khiêng con sơn dương về xẻ thịt. Bộ lòng thì để lại bìa rừng, để nhỡ hổ có quay lại thì “trả lễ”. Nhưng theo người lớn, sáng hôm sau ra bộ lòng vẫn nguyên, chứng tỏ con hổ không quay lại.
Cũng từ hôm đó, nhà ai cũng phải cửa đóng then cài chặt từ tối, vì lo sợ đề phòng nhỡ ông “chúa sơn lâm” nổi giận vô tình có quay lại.
Săn sơn dương vô tình đối mặt với trăn khổng lồ
Một chuyến săn lần khác cũng không kém phần “rùng rợn”. Đó là lần những người đi săn vô tình giáp mặt với một con trăn khổng lồ. Chuyến săn đó không những chẳng được mồi mà còn khiến mấy người đi săn sợ mất mật.
Lúc đó, ông Niệm chỉ mới có 13 - 14 tuổi và được những người lớn cho đi săn sơn dương trên núi đá. Hôm đó, mọi người trong bản đuổi theo một con sơn dương đực, chắc là sơn dương đầu đàn vì cặp sừng đen nhánh, to lớn hơn con bê nhỡ. Mọi người đuổi mãi chẳng được, nên dồn nó vào chân núi đá, con sơn dương nhảy tót lên lưng chừng núi. Những người đi săn phân công nhau chắn đầu hai hẻm núi. Một số người trèo lên núi để vây bốn phía con mồi. Bị vây, con sơn dương sợ hãi, quanh quẩn nhảy đi nhảy lại không lối thoát. Cuối cùng, phần vì mệt, phần vì sợ, nó chui vào một cái hang đá giữa lưng chừng núi.
Mọi người vây kín hang, vài người lớn phân công chui vào trong hang để bắt. Nhưng vừa vào hang, họ chứng kiến một cảnh tượng hãi hùng: Con sơn dương đang bị một con trăn khổng lồ quấn chặt lấy. Thấy con trăn phun phì phì, mọi người sợ không còn hồn vía nào, bỏ cả giáo mác trong hang tháo chạy ra ngoài, mặt cắt không còn giọt máu. Những người ở ngoài thấy hô có trăn cũng sợ hãi bỏ cả việc đi săn mà chạy thoát thân. Sau nghe kể lại, con trăn đó to như thân cây, da mốc meo như khúc gỗ khô. Chắc nó sống ở đó đã lâu nên khi con sơn dương chạy vào liền bị quấn ngay. Mọi người chạy thật nhanh vì loài trăn sống trong hang rất dễ có đôi. Nếu chậm trễ con còn lại mà nhìn thấy người thì chỉ có nắm phần chết. Lần đó, mọi người trở về tay không sau chuyến săn chiều mệt nhọc.
Nhớ mùa săn sơn dương
Nhấp ngụm nước chè trong chiều đông lạnh giá, ông Niệm tiếp tục câu chuyện với vẻ đầy tiếc nuối: “Việc săn dê núi đã mấy chục năm nay tôi chẳng còn được tham gia, được nhìn thấy nó nữa. Bây giờ, họ săn bắn nhiều quá, với lại rừng búi cũng mất cả rồi nên chẳng còn mống nào. Mỗi khi chiều về, nhìn nên núi đá, mong bắt gặp một con sơn dương mà lòng nhớ da diết”.
Ông Niệm nhớ lại: “Ngày trước, mỗi khi bắt được dê là bản náo nhiệt hẳn. Những con dê núi còn sống mang về chọc lấy tiết, tiết dê núi đại bổ chữa huyết hư, trúng độc, ngã tụ máu sưng đau, chóng mặt, đau lưng... Lấy tiết vừa cắt ở con vật uống hoặc hòa với rượu nặng lắc đều rồi uống thì mỏi gối hay đau xương đều đỡ ngay. Nếu ngâm thêm vào rượu tiết dê các dược liệu như đại hồi, quế chi... thì sẽ trở thành bình rượu quý chữa phong hàn và một số bệnh trong nội tạng. Vì thế, khi tiết dê núi vừa chảy ra, có những người cầm bát uống luôn. Có những người bạo hơn, dám ăn cả tim dê núi còn sống”. Nếu săn được những con dê núi to thì kiểu gì cũng sẽ nấu một nồi thắng cố lớn để những người đàn ông trong bản nhắm rượu đến khuya.
Nhấp môi chén rượu, ông Niệm cười: “May mà đời tôi cũng từng được thưởng thức thịt sơn dương. Thịt sơn dương ngon nhất là nướng lá hoặc nấu giả cầy. Lâu rồi tôi cũng chẳng còn nhớ mùi vị của nó, nhưng ngon lắm chứ không như thịt dê bây giờ”. Theo ông Niệm, sừng sơn dương là quý hơn cả, có thể dùng chữa sốt cao, sơn lam trướng khí. Nó cũng là một vị thuốc chống sảy thai, chữa co giật, đau đầu, nôn mửa… rất hiệu nghiệm.
Bây giờ, ông Niệm đã trở thành một chủ trang trại dê với đàn dê gần trăm con. Mỗi buổi chiều, ông lại lùa đàn dê vào trong những núi đá, rồi ngắm nhìn chúng không chán mắt và cũng để nhớ lại một thời đã xa - khi những con sơn dương gặm cỏ trên núi đã không còn nữa. Ông Niệm tâm sự: “Giờ có nhiều hộ chuyển qua nuôi dê để tăng thu nhập cho gia đình. Nhìn đàn dê trèo núi đá trong rừng cũng thích nhưng tiếc rằng chúng chẳng phải là sơn dương. Nghĩ lại mà tiếc, giờ có nhiều sơn dương cũng chẳng săn nữa để chiều đến được ngắm nhìn chúng trên núi đá, được nghe tiếng chúng o e trên rừng…”.
