Bọc trong giai thoại
Hải nổi tiếng ở Hải Phòng là giàu! Giống như tất cả những nhà giàu có "căn bản", ông không có những động tác khoe của ầm ỹ như nhà mấy anh đi tàu viễn dương. Đấy không chỉ là bản năng tự vệ, mà vì Hải là người có văn hóa. Chính cái dáng vẻ thư sinh, áo quần lịch sự, bộ điệu thượng lưu, ngôn ngữ trí thức, hoàn toàn xa lạ với thói ăn chơi tàn bạo của những nhà giàu mới nổi ở Hải Phòng, đã tạo ra bao huyền thoại quanh con người Hải đồ cổ.
Bùi Xuân Hải kể: Một lần ông ta tình cờ nghe 3 thanh niên nói chuyện với nhau trong quán ăn sáng. Một người cao hứng khoe rằng: Tối qua được Hải đồ cổ tiếp ở nhà riêng "lộng lẫy như một cung điện, thảm đỏ trải từ cầu thang lên gác. Rượu Whisky, thuốc "ba số" để bừa bãi, thích gì dùng nấy! Hải ngồi như thái thượng hoàng trên ghế chạm rồng, đặt dưới đầu hổ, xung quanh toàn là vệ sĩ, gái đẹp!". Nghe ngang xương quá, Hải vừa buột miệng "Làm gì có chuyện..." thì gã kia trợn trừng mắt nạt nộ: "Không biết thì ngồi trật tự!". Rồi Hải kết luận: "Nếu lúc đó tôi tự nhận Hải đồ cổ thì có lẽ tôi đã bị vỡ mặt vì tội "mạo xưng"!".
Anh thanh niên ấy cũng giống rất nhiều kẻ "rách việc" khác ở đất Hải Phòng. Mặc dù chẳng hề biết mặt, nhưng hễ có dịp là khoe: "Sáng nay đi uống càphê với Hải đồ cổ", "Chiều qua cùng đi Đồ Sơn với Hải đồ cổ"... để vuốt ve lòng hiếu danh của mình: Phải là nhân vật thế nào, Hải đồ cổ mới giao du với chứ! Bọn họ chắc không ngờ rằng tỉ phú Bùi Xuân Hải không uống rượu, không hút thuốc lá, không càphê, không chè chén... Hải chỉ có một niềm đam mê lớn hoàn toàn xa lạ với họ: Sự tự thể hiện mình bằng sáng tạo. Rất ít người biết điều này; bởi Hải đồ cổ là một nhân cách độc đáo, phức tạp. Hải bí ẩn cũng nổi tiếng như sự giàu có của Hải.
Người Hải Phòng chỉ biết chắc một điều: Hải là Giám đốc Công ty tư doanh Haivinaco sản xuất đồ sứ xuất khẩu.
Haivinaco
Bùi Xuân Hải thành lập công ty này vào năm 1988 sau khi ra toà với tội danh "trùm buôn lậu đồ cổ". Hôm ấy, Hải đồ cổ đi hầu tòa bằng xe Volga, kính trắng, complet trắng, xách cặp ngoại giao màu đen. Tòa án luận tội: Hải có đầu cơ, nhưng không trục lợi (?) và kèm một cái án 20 tháng tù.
Mãn hạn tù, 17 giờ ngày đầu tiên được tha về tới Hải Phòng, thì 19 giờ ông đến ngay nhà Bí thư, Chủ tịch TP. Hải Phòng xin lập xí nghiệp tư doanh.
Hải có rất nhiều đồ cổ tích cóp từ năm ông 20 tuổi! Những năm 1965 - 1970 ở miền Bắc, chơi đồ cổ là một cái thú... rẻ tiền! Một chiếc xe đạp "Thống Nhất" là cả gia tài, có thể đổi được hàng đống những bát đĩa cổ quý báu. Khéo léo một chút có thể xin không bà con nông dân một vài cái vại xấu xí, sứt mẻ, dùng để muối dưa, hay một cái nậm vứt lăn lóc trong xó nhà (mà chính thực là đồ gốm sứ đời Tống hay của nhà Minh, Trung Quốc)! Vô giá với những con mắt tinh đời. Mà mắt Hải thì tinh lắm!
Tốt nghiệp khoa Địa (Đại học Sư phạm Hà Nội), Hải có kiến thức rộng rãi về xã hội học, lịch sử, mỹ học... ông trở thành nhà nghiên cứu đồ cổ - cái nghề một thời gian ở miền Bắc bị xem như “tàn dư của chế độ phong kiến thối nát”. Ngày đầu đất nước thống nhất, Hải vào miền Nam tìm kiếm và thoải mái đem ra Bắc nhiều chuyến ôtô đồ cổ và hàng mỹ nghệ cao cấp, có cả những cặp ngà voi tròn đẹp như vầng trăng khuyết. Các nhà chức trách không ai "thăm hỏi" những thứ đồ "lẩm cẩm" ấy. Người ta chỉ bận đánh thuế quạt trần, tủ lạnh...
Bùi Xuân Hải đã bán đi rất nhiều bản phục chế cổ. Tất cả tiền bạc, Hải đổ dồn vào Haivinaco. Chỉ sau 3 năm, ông là chủ nhân duy nhất của một cơ đồ gồm 4 xí nghiệp, 1 trường đào tạo hàng ngàn học sinh học nghề. Hàng sứ mỹ nghệ cao cấp được làm bằng những bàn tay tài hoa của Hải có mặt ở Venise (Italia), London (Anh), sang Châu Phi, đến Nhật Bản... Tôi đã được đọc những tình cảm đẹp, sự đánh giá cao của nhiều nhà lãnh đạo cấp cao nhất Việt Nam, của các đại sứ, của đại diện các tổ chức quốc tế, của những thương gia nước ngoài đối với doanh nghiệp của Bùi Xuân Hải.
Thế nhưng Hải càng làm thì càng lỗ bởi các cơ chế tài chính (xuất khẩu ủy thác) bất công thời đó. Thay vì bán hàng lấy tiền, Hải được Nhà nước trả bằng 10 ôtô côngtắc điện! Mùa hè nhận giày cao cổ lông thú, mùa đông có áo mayô! Thế là ông vướng vào vòng lao lý vì không trả nợ đúng hạn. Khi Hải ra tù Haivinaco sập tiệm.
Có phải "học tài thi phận"?
Ai đã một lần gặp mặt đều bị lôi cuốn bởi sức hấp dẫn tự nhiên của Bùi Xuân Hải. Ông thuộc dạng người thời nào cũng hiếm: Trong lòng có lửa! Hoài bão của Hải sục sôi, nên lời ông nói cho dù lắm lúc khoa trương đại ngôn, vẫn tìm được lối đi thẳng tới tâm của người đối thoại. Hải bàn về đồ gốm sứ Lý-Trần hào hứng như bàn về sự chuyển hóa những sắc màu tinh tế của họa sĩ ấn tượng Pháp. Hải thuộc nghị quyết, chỉ thị, đường lối kinh tế của Đảng làu làu như thuộc lịch sử chiến tranh Hy Lạp - Ba Tư. Hải hiểu phương pháp tiếp thị sành sỏi như hiểu triết lý Khổng – Mặc.
Dẫu Hải đã là tỉ phú Việt Nam năm 40 tuổi, song tôi tin rằng mục đích tối cao cuộc đời của ông không phải là tiền. Tiền là phương tiện để Hải đồ cổ tự thể hiện mình trong những khát vọng tinh thần. Hải nói: Ông muốn trở thành một người chấn hưng kinh tế nước nhà, mơ ước một nước Việt Nam đứng đầu thế giới về sứ! Ông có cao vọng như vậy- dẫu cho chỉ là ảo tưởng- cũng là điều tốt lắm thay! Mà ông thì khăng khăng không cho là ảo tưởng. Hải nói: "Chỉ có những kẻ mang nặng đầu óc nô lệ mới không dám cố làm thầy người khác!".
Tôi không có mặt trong những buổi Hải làm việc với các giới chức. Nghe nói ông bạo mồm lắm, làm mất lòng khá nhiều người. Dẫu sao, Hải là một nhà ngoại giao có hạng. Ông chinh phục được những cái đầu lớn bằng chính tài năng đặc sắc của mình. Giữa đám bạn bè tâm giao, Hải có cái cao ngạo của kẻ sĩ, chứ không phải cái thô bỉ của kẻ trọc phú hợm tiền. Rất nhiều người ngưỡng mộ ông và cũng chẳng hiếm kẻ tỵ hiềm chỉ vì ông không tầm thường. Hải độc đáo quá, có thể làm nguyên mẫu cho một cuốn tiểu thuyết.
Thế nhưng Hải chẳng có nhiều thời gian kiểm kê tình cảm mọi người. Ông làm như điên ngày mười mấy tiếng dù đang đi đường hay lúc ngồi ăn. Lãnh địa của Hải không có "tam quyền phân lập". Ông là độc tài; thế nhưng Hải biết chiêu hiền và dám đãi sĩ. Ngược lại, ông cũng đào tạo ra lắm kẻ giỏi. Quân ông Hải đã có thời tung hoành làng sứ Việt Nam. Hải là nhà kinh tế có tư tưởng táo bạo. Ông viết luận văn "về chiến lược công nghệ mỹ thuật cao và chương trình quốc gia xuất khẩu 100 triệu USD sản phẩm sứ". Chưa có thời gian, cơ sở hiện thực để đánh giá tính khả thi của những tư tưởng- dự án ấy. Có điều chúng đơn giản quá! Tôi không có đủ trình độ để kết luận nó có thuộc phạm trù "những phát minh thiên tài đều đơn giản" hay không? Song dẫu hoài nghi, tôi vẫn trân trọng khát vọng của ông. Với Bùi Xuân Hải, mọi sự chê bai vội vã sẽ dễ biến thành thiển cận.
Bất cứ ai, kể cả những người khép cho Hải đồ cổ những tội như "tên đại bịp" hay "mafia quốc tế" cũng phải thừa nhận ông là người tài. Vậy sao sự nghiệp của Hải đồ cổ nửa đường đứt gánh? Vì ông đã đi quá sớm? Vì sự thờ ơ kỳ thị của vài quan chức địa phương? Vì cá tính góc cạnh quá khiến ông không lăn tròn được, ông chỉ có thể ở đúng vị trí của mình? Nhiều người nói rằng Hải cực đoan lắm, không biết chiều người lấy việc khi đã không thích.
Bốn lần ngồi tù không tiêu diệt được ý chí của Bùi Xuân Hải. Bây giờ Hải đồ cổ đang trở lại với công nghệ mới – vẽ vàng lên sứ. Toàn bộ sản phẩm của ông được làm bằng tay cực kỳ tinh xảo, người Trung Quốc cũng phải bái phục. Thế nhưng, sự nghiệp của Bùi Xuân Hải có tới đỉnh cao như tham vọng của ông không? Phải có thời gian chờ đợi.
Hải nổi tiếng ở Hải Phòng là giàu! Giống như tất cả những nhà giàu có "căn bản", ông không có những động tác khoe của ầm ỹ như nhà mấy anh đi tàu viễn dương. Đấy không chỉ là bản năng tự vệ, mà vì Hải là người có văn hóa. Chính cái dáng vẻ thư sinh, áo quần lịch sự, bộ điệu thượng lưu, ngôn ngữ trí thức, hoàn toàn xa lạ với thói ăn chơi tàn bạo của những nhà giàu mới nổi ở Hải Phòng, đã tạo ra bao huyền thoại quanh con người Hải đồ cổ.
Bùi Xuân Hải kể: Một lần ông ta tình cờ nghe 3 thanh niên nói chuyện với nhau trong quán ăn sáng. Một người cao hứng khoe rằng: Tối qua được Hải đồ cổ tiếp ở nhà riêng "lộng lẫy như một cung điện, thảm đỏ trải từ cầu thang lên gác. Rượu Whisky, thuốc "ba số" để bừa bãi, thích gì dùng nấy! Hải ngồi như thái thượng hoàng trên ghế chạm rồng, đặt dưới đầu hổ, xung quanh toàn là vệ sĩ, gái đẹp!". Nghe ngang xương quá, Hải vừa buột miệng "Làm gì có chuyện..." thì gã kia trợn trừng mắt nạt nộ: "Không biết thì ngồi trật tự!". Rồi Hải kết luận: "Nếu lúc đó tôi tự nhận Hải đồ cổ thì có lẽ tôi đã bị vỡ mặt vì tội "mạo xưng"!".
 |
| Ông Bùi Xuân Hải. |
Anh thanh niên ấy cũng giống rất nhiều kẻ "rách việc" khác ở đất Hải Phòng. Mặc dù chẳng hề biết mặt, nhưng hễ có dịp là khoe: "Sáng nay đi uống càphê với Hải đồ cổ", "Chiều qua cùng đi Đồ Sơn với Hải đồ cổ"... để vuốt ve lòng hiếu danh của mình: Phải là nhân vật thế nào, Hải đồ cổ mới giao du với chứ! Bọn họ chắc không ngờ rằng tỉ phú Bùi Xuân Hải không uống rượu, không hút thuốc lá, không càphê, không chè chén... Hải chỉ có một niềm đam mê lớn hoàn toàn xa lạ với họ: Sự tự thể hiện mình bằng sáng tạo. Rất ít người biết điều này; bởi Hải đồ cổ là một nhân cách độc đáo, phức tạp. Hải bí ẩn cũng nổi tiếng như sự giàu có của Hải.
Người Hải Phòng chỉ biết chắc một điều: Hải là Giám đốc Công ty tư doanh Haivinaco sản xuất đồ sứ xuất khẩu.
Haivinaco
Bùi Xuân Hải thành lập công ty này vào năm 1988 sau khi ra toà với tội danh "trùm buôn lậu đồ cổ". Hôm ấy, Hải đồ cổ đi hầu tòa bằng xe Volga, kính trắng, complet trắng, xách cặp ngoại giao màu đen. Tòa án luận tội: Hải có đầu cơ, nhưng không trục lợi (?) và kèm một cái án 20 tháng tù.
Mãn hạn tù, 17 giờ ngày đầu tiên được tha về tới Hải Phòng, thì 19 giờ ông đến ngay nhà Bí thư, Chủ tịch TP. Hải Phòng xin lập xí nghiệp tư doanh.
Hải có rất nhiều đồ cổ tích cóp từ năm ông 20 tuổi! Những năm 1965 - 1970 ở miền Bắc, chơi đồ cổ là một cái thú... rẻ tiền! Một chiếc xe đạp "Thống Nhất" là cả gia tài, có thể đổi được hàng đống những bát đĩa cổ quý báu. Khéo léo một chút có thể xin không bà con nông dân một vài cái vại xấu xí, sứt mẻ, dùng để muối dưa, hay một cái nậm vứt lăn lóc trong xó nhà (mà chính thực là đồ gốm sứ đời Tống hay của nhà Minh, Trung Quốc)! Vô giá với những con mắt tinh đời. Mà mắt Hải thì tinh lắm!
Tốt nghiệp khoa Địa (Đại học Sư phạm Hà Nội), Hải có kiến thức rộng rãi về xã hội học, lịch sử, mỹ học... ông trở thành nhà nghiên cứu đồ cổ - cái nghề một thời gian ở miền Bắc bị xem như “tàn dư của chế độ phong kiến thối nát”. Ngày đầu đất nước thống nhất, Hải vào miền Nam tìm kiếm và thoải mái đem ra Bắc nhiều chuyến ôtô đồ cổ và hàng mỹ nghệ cao cấp, có cả những cặp ngà voi tròn đẹp như vầng trăng khuyết. Các nhà chức trách không ai "thăm hỏi" những thứ đồ "lẩm cẩm" ấy. Người ta chỉ bận đánh thuế quạt trần, tủ lạnh...
Bùi Xuân Hải đã bán đi rất nhiều bản phục chế cổ. Tất cả tiền bạc, Hải đổ dồn vào Haivinaco. Chỉ sau 3 năm, ông là chủ nhân duy nhất của một cơ đồ gồm 4 xí nghiệp, 1 trường đào tạo hàng ngàn học sinh học nghề. Hàng sứ mỹ nghệ cao cấp được làm bằng những bàn tay tài hoa của Hải có mặt ở Venise (Italia), London (Anh), sang Châu Phi, đến Nhật Bản... Tôi đã được đọc những tình cảm đẹp, sự đánh giá cao của nhiều nhà lãnh đạo cấp cao nhất Việt Nam, của các đại sứ, của đại diện các tổ chức quốc tế, của những thương gia nước ngoài đối với doanh nghiệp của Bùi Xuân Hải.
Thế nhưng Hải càng làm thì càng lỗ bởi các cơ chế tài chính (xuất khẩu ủy thác) bất công thời đó. Thay vì bán hàng lấy tiền, Hải được Nhà nước trả bằng 10 ôtô côngtắc điện! Mùa hè nhận giày cao cổ lông thú, mùa đông có áo mayô! Thế là ông vướng vào vòng lao lý vì không trả nợ đúng hạn. Khi Hải ra tù Haivinaco sập tiệm.
Có phải "học tài thi phận"?
Ai đã một lần gặp mặt đều bị lôi cuốn bởi sức hấp dẫn tự nhiên của Bùi Xuân Hải. Ông thuộc dạng người thời nào cũng hiếm: Trong lòng có lửa! Hoài bão của Hải sục sôi, nên lời ông nói cho dù lắm lúc khoa trương đại ngôn, vẫn tìm được lối đi thẳng tới tâm của người đối thoại. Hải bàn về đồ gốm sứ Lý-Trần hào hứng như bàn về sự chuyển hóa những sắc màu tinh tế của họa sĩ ấn tượng Pháp. Hải thuộc nghị quyết, chỉ thị, đường lối kinh tế của Đảng làu làu như thuộc lịch sử chiến tranh Hy Lạp - Ba Tư. Hải hiểu phương pháp tiếp thị sành sỏi như hiểu triết lý Khổng – Mặc.
 |
| Công nhân của ông Hải đang vẽ vàng lên sứ. |
Dẫu Hải đã là tỉ phú Việt Nam năm 40 tuổi, song tôi tin rằng mục đích tối cao cuộc đời của ông không phải là tiền. Tiền là phương tiện để Hải đồ cổ tự thể hiện mình trong những khát vọng tinh thần. Hải nói: Ông muốn trở thành một người chấn hưng kinh tế nước nhà, mơ ước một nước Việt Nam đứng đầu thế giới về sứ! Ông có cao vọng như vậy- dẫu cho chỉ là ảo tưởng- cũng là điều tốt lắm thay! Mà ông thì khăng khăng không cho là ảo tưởng. Hải nói: "Chỉ có những kẻ mang nặng đầu óc nô lệ mới không dám cố làm thầy người khác!".
Tôi không có mặt trong những buổi Hải làm việc với các giới chức. Nghe nói ông bạo mồm lắm, làm mất lòng khá nhiều người. Dẫu sao, Hải là một nhà ngoại giao có hạng. Ông chinh phục được những cái đầu lớn bằng chính tài năng đặc sắc của mình. Giữa đám bạn bè tâm giao, Hải có cái cao ngạo của kẻ sĩ, chứ không phải cái thô bỉ của kẻ trọc phú hợm tiền. Rất nhiều người ngưỡng mộ ông và cũng chẳng hiếm kẻ tỵ hiềm chỉ vì ông không tầm thường. Hải độc đáo quá, có thể làm nguyên mẫu cho một cuốn tiểu thuyết.
Thế nhưng Hải chẳng có nhiều thời gian kiểm kê tình cảm mọi người. Ông làm như điên ngày mười mấy tiếng dù đang đi đường hay lúc ngồi ăn. Lãnh địa của Hải không có "tam quyền phân lập". Ông là độc tài; thế nhưng Hải biết chiêu hiền và dám đãi sĩ. Ngược lại, ông cũng đào tạo ra lắm kẻ giỏi. Quân ông Hải đã có thời tung hoành làng sứ Việt Nam. Hải là nhà kinh tế có tư tưởng táo bạo. Ông viết luận văn "về chiến lược công nghệ mỹ thuật cao và chương trình quốc gia xuất khẩu 100 triệu USD sản phẩm sứ". Chưa có thời gian, cơ sở hiện thực để đánh giá tính khả thi của những tư tưởng- dự án ấy. Có điều chúng đơn giản quá! Tôi không có đủ trình độ để kết luận nó có thuộc phạm trù "những phát minh thiên tài đều đơn giản" hay không? Song dẫu hoài nghi, tôi vẫn trân trọng khát vọng của ông. Với Bùi Xuân Hải, mọi sự chê bai vội vã sẽ dễ biến thành thiển cận.
Bất cứ ai, kể cả những người khép cho Hải đồ cổ những tội như "tên đại bịp" hay "mafia quốc tế" cũng phải thừa nhận ông là người tài. Vậy sao sự nghiệp của Hải đồ cổ nửa đường đứt gánh? Vì ông đã đi quá sớm? Vì sự thờ ơ kỳ thị của vài quan chức địa phương? Vì cá tính góc cạnh quá khiến ông không lăn tròn được, ông chỉ có thể ở đúng vị trí của mình? Nhiều người nói rằng Hải cực đoan lắm, không biết chiều người lấy việc khi đã không thích.
Bốn lần ngồi tù không tiêu diệt được ý chí của Bùi Xuân Hải. Bây giờ Hải đồ cổ đang trở lại với công nghệ mới – vẽ vàng lên sứ. Toàn bộ sản phẩm của ông được làm bằng tay cực kỳ tinh xảo, người Trung Quốc cũng phải bái phục. Thế nhưng, sự nghiệp của Bùi Xuân Hải có tới đỉnh cao như tham vọng của ông không? Phải có thời gian chờ đợi.
