Người H’Mông trên núi cao Tây Bắc chịu khó, cần cù và sống gắn bó với thiên nhiên. Cuộc sống thường ngày của họ rất bình dị, và đồ ăn cũng đơn giản, mộc mạc như con người và nếp sống nơi đây, nhưng vẫn toát lên những nét đặc sắc, thú vị.
Khám phá ẩm thực của dân tộc H’Mông, chúng tôi ấn tượng ngay với một món ăn bình dị mà đặc biệt, là mèn mén. Một món ăn truyền thống của người H’Mông, mèn mén được hiểu là món bột ngô hấp, được làm từ một loại nguyên liệu hết sức bình thường nhưng đem lại cho chúng tôi cảm nhận rất thú vị bằng chính hương vị thơm ngon đặc biệt.
 |
| Ngô tẻ do chính tay người H’Mông trồng trên đồi cao là nguyên liệu làm ra mèn mén |
Trước kia, những ngày giáp hạt không đủ gạo ăn, người H’Mông đã nghĩ ra cách làm món mèn mén để ăn dần. Sau đi rẫy, đi nương hay đi chợ, mèn mén là món ăn tiện dụng để họ mang theo. Dần dần, mèn mén thành món ăn chính trong cuộc sống, cũng như món ăn không thể thiếu được trong những ngày lễ tết.
 |
Ngô được xay nhỏ, mịn để làm mèn mén (Ảnh: Đỗ Thảo) |
Mèn mén được làm từ ngô tẻ truyền thống. Ngô do người H’Mông trên trên các đồi cao, thơm và dẻo. Món ăn nghe rất đơn giản nhưng để làm ra nó phải trải qua nhiều kì công. Ngô được đem tách hạt, xay nhỏ và sàng cho bột thật mịn, đều. Sau đó, ngô được trộn với nước, người phụ nữ H’Mông phải tính toán sao cho lượng nước vừa đủ để bột mịn, không quá khô, không quá nhão. Rồi, họ mang đồ bột ngô 2 lần. Lần đầu, đồ cho bột ngô nở tơi ra, sau đem bắc ra, để nguội. Họ đảo bột đã được đồ cho bông tơi, đem đồ lần 2 với lửa vừa đều, cho đến khi dậy mùi thơm. Mèn mén chín, dậy mùi, dẻo và tơi.
Chúng tôi được thưởng thức mèn mén chính trong một bản H’Mông, mùi ngô thơm lừng, mèn mén dẻo, quện vị bùi, ngậy, ăn một lần mà nhớ mãi. Người H’Mông ăn mèn mén với các loại nước canh: nước xương, nước canh ra, hoặc nước thắng cố... hoặc với bột ớt nướng. Ớt khô đem nướng trong than hồng rồi giã nhỏ, trộng với chút muối, tạo thành một thứ gia vị say nồng.
 |
Mèn mén là món ăn chính trong bữa cơm cũng như các mâm cỗ (Ảnh: Đỗ Thảo) |
Ăn chút mèn mén với nước canh, thấy bùi bùi, càng nhai kĩ càng thấy ngon, ngọt, đậm đà vị núi rừng. Mèn mén ăn với ớt nướng, nhất là những ngày giá rét, thấy ấm nóng, đậm và thơm, xua đi cái rét rẻo cao. Để tận hưởng hương vị truyền thống của mèn mén, chúng tôi vào thăm các bản của người H’Mông và tham dự các phiên chợ vùng cao, ngồi xen lẫn các chú, các cô, các anh chị người H’Mông, ăn chút mèn mén với thắng cố và rượu ngô để say, để ngất ngây những đặc sản nức tiếng của Tây Bắc.
 |
Bát mèn mén thơm ngon (Ảnh: Đỗ Thảo) |
Người H’Mông quan niệm phụ nữ phải biết thêu thùa, phải thương chồng con, biết chăm lo bố mẹ chồng và biết làm mèn mén. Thế mới biết vị trí của mèn mén trong ẩm thực của dân tộc H’Mông. Không chỉ là món ăn, không chỉ là ẩm thực, mà đó còn là nét văn hóa của đồng bào H’Mông.
